osmannuriterzi
Yeni Üye
- Mesajlar
- 2
- Tepkime Puanı
- 0
Doğada Uyku Tulumu ve Mat Seçimi
Geceleri hareket etmediğimiz için metabolizmamız yavaşlar, yani vücudumuz normalden daha az ısı üretmeye başlar. Bu yüzden ürettiğimiz ısıyı koruyacak ve vücudumuza yakın tutup koruyacak bir yalıtım malzemesi gerekir. Doğa sporları için en mantıklı yol bir uyku tulumu kullanmaktır. Isıyı korumak için en etkili madde kıpırdamayan havadır. Bu yüzden uyku tulumunun görevi havayı hapsetmek ve vücudun etrafında tutmaktır. Bunu yaparken aynı zamanda vücudumuzdan uyurken bile dışarıya verilen su buharının dışarıya çıkmasına izin vermelidir. Havayı tutmak için farklı dolgu malzemeleri kullanılmakta ve bu dolgu malzemeleri değişik kumaşlarla yerinde tutulmaktadır. Bir uyku tulumunun verimliliği içinde tuttuğu havaya bağlıdır ki bu da tulumun kalınlığına, yani dolgu malzemesinin miktarına ve hava tutma yeteneğine bağlıdır.
Isı Dereceleri
Bir uyku tulumunun verimliliğini anlamanın alışılmış yolu tulumun ısı derecesine bakmaktır. Genelde bir tulum için iki rakam verilir. Birincisi tulumda rahat bir şekilde uyuyabileceğiniz ısı, ikincisi ise ekstrem derecesi yani tulumda geceyi geçirebileceğiniz minimum ısıdır. Bu ısı dereceleri ne yazık ki kesin bir fikir vermez. Bunun birinci sebebi bu ölçümler için üreticilerin benimsediği standart bir yol yoktur ve herkes bu ölçümleri farklı yollarla yapmaktadır. İkinci sebep ise insanın tulumda rahat etmesinin kendi metobalizmasıyla, kullandığı matın kalitesiyle, yaşıyla, yediği yemekle, havadaki nem oranıyla ve rüzgar hızıyla ilgili olması ve bunların hepsinin kişi tarafından kontrol edilememesinden kaynaklanır. Tulumun içine giyinik olarak girip tulumun konfor derecesini arttırmak mümkündür ama bunun da bir limiti vardır. Testler, ne kadar giyinirseniz giyinin tulumun derecesini maksimum 11o C indirebileceğinizi göstermiştir. Genelde daha ağır olmasına rağmen boydan boya fermuarlı tulumlar daha kullanışlı ve havalandırması daha kolay olduğu için tercih edilmektedirler. Fermuarın boyunca koruma olması da ısı kaybını önlemek için gereklidir. Uyku tulumlarının boyları 200cm. ile 230cm. arasında değişir. Soğuk havalarda bazı malzemelerinizi tulumun içine almanız gerekeceğinden alacağınız tulumun boyunu seçerken bunu da göze almalısınız. Fazla büyük bir tulum da gereksiz ağırlık ve ısıtılması gereken daha fazla hava demek olduğundan amaçlarınıza tam uygun boyutta bir tulum seçmelisiniz.
Dikdörtgen, yarı dikdörtgen ve mumya gibi farklı şekillerde uyku tulumları olmakla birlikte doğa sporlarında genelde mumya tipi uyku tulumları kullanılır. Bunun sebebi mumya tipi tulumların vücuda daha yakın olması ve böylece tulumun içindeki hava miktarı daha az olacağından havayı ısıtmanın daha kolay olmasıdır. Ayrıca mumya tipi tulumlar daha az malzeme gerektirdiğinden daha hafiftirler ve daha az yer kaplarlar.
Dolgu Malzemeleri
Uyku tulumunuzu seçerken ilk gözönüne alacağınız şeyler tulumun ısı derecesi ve dolgu malzemesidir. En iyi hava tutma özelliğine, dolayısıyla en iyi ağırlık performans-dengesine doğal dolgu malzemeleri sahiptir. Ayrıca sıkıştırıldıklarında daha az yer kaplarlar ve tulumun içinde daha iyi dağılırlar. Fiyatlarıoldukça yüksek olmasına karşın ömürleri sentetik olanlara göre yaklaşık üç kat daha fazladır. Doğal dolgu malzemelerinin en büyük dezavantajları ıslandıklarında izolasyon kapasitelerinin çoğunu kaybetmeleri ve çok zor kurumalarıdır. Bu yüzden tüy tulumların ıslanmamasına çok dikkat göstermek gerekir. Ayrıca doğal dolgu malzemeli tulumların temizliği de daha zordur.
Sentetik dolgu malzemeli tulumların temizliği daha kolaydır ve fiyatları daha düşüktür. Fakat daha fazla yer kaplarlar, daha ağırdırlar ve daha kısa ömürleri vardır. Sentetik tulumlar da ıslakken izolasyon özelliklerinin bir miktarını kaybederler ama ıslak bir tüy tulumdan çok daha iyidirler, ayrıca çok daha çabuk kururlar. Sürekli ıslak ortamlarda sentetik tulum kullanmak daha avantajlıdır.
Doğal Dolgu Malzemeleri
En iyi izolasyon malzemeleri doğal olanlarıdır. Dolgu malzemesi olarak genelde ördek ve kaz tüyü kullanılır ve bu ikincisi ördek tüyüne göre daha iyidir. Aslında Tükçede tek bir karşılığı olmakla birlikte tüyler de ikiye ayrılır; Feather ve Down. Feather tüy dendiğinde aklımıza gelen şekle sahiptir, Down ise ördek ve kazların göğüs bölümlerinde olan ve yapı olarak farklı olan bir çeşit tüydür. Bu ikincisi havayı tutma özelliği olarak diğerinden çok daha iyidir fakat bu iki tüyü birbirinden tamamen ayrıştırmak çok zordur. Down tüyün miktarı ne kadar fazla ise dolgu malzemesinin kalitesi da o kadar iyidir. Örneğin 85% Down bir tulumda %85 kaliteli tüy, %15 ise bildiğimiz tüyden olduğunu belirtir. Yüzde kaç Down olduğunun belirtilmesi genelde Avrupada kullanılan bir yöntemdir fakat Down dediğimiz tüyler de kalite olarak birbirinden farklı olduğu için bu tanımlama da tulumun hava tutma kapasitesini, yani kalitesini tam olarak belirleyememektedir. Amerika da kullanılan ve kullanılan tüyün bir ounce ının (28.5 gr.) belli bir basınç altında ne kadar yer kapladığını ölçen sistem diğer sisteme göre çok daha kesindir. Bu sistemde 28.5 gr. tüyün kapladığı hacim inch küp (1 inç küp = 16.38 cm.3) cinsinden belirtilmektedir ve günümüzde kullanılan tüylerde standart 550 inç küptür. Bu rakam 800 e kadar çıkabilir ki bu o tüyün 28.5 gramının 13104 cm.3 yer kapladığını belirtir. Tüy tulumlar temizleme esnasında özel bir dikkat gerektirirler ve tüy için üretilmiş bir temizleme malzemesi kullanılması gerekir. Ayrıca ıslakken çok ağırlaştıklarından yıkama sonrası taşırken çok dikkatli davranılması gerekir. Kurutma için en iyi yöntem ılık ve iyi havalanan bir yere serip arada sırada çevirerek bir hafta kadar beklemektir.
Sentetik Dolgu Malzemeleri
Düşük fiyatları ve ıslakken gösterdikleri performans nedeniyle sentetik tulumlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Sentetik dolgu malzemeleri sürekli gelişmekte ve daha iyi malzemeler üretilmektedir fakat hala iyi kalitede kaz tüyü ile karşılaştırılabilecek bir malzeme üretilememiştir. Bu dolgu malzemeleri farklı oldukları için temizlemede üreticinin tavsiye ettiği yöntem uygulanmalıdır.
Dış ve iç Kumaşlar
Tulumun dışındaki kumaşın rüzgara karşı dirençli ve belli bir ölçüde su geçirmez olması gerekmektedir. Ayrıca dolgu malzemesinin dışarı çıkmasını da önlemelidir. Genelde tulumların dışında normal dokumalı naylon, ripstop dokuma naylon ya da Ultrasoft veya Pertex gibi mikrofiberler kullanılır. Tüy tulumlarda Gore-tex ve benzeri su geçirmez/nefes alabilir kumaşlar kullanılmasından, istenilen performansın alınamaması nedeniyle son yıllarda vazgeçilmiştir. Bunun yerine Gore Dryloft, Endurance gibi suya dayanıklı fakat su buharını dışarıya daha iyi atabilen dış kumaşlar tercih edilmektedir. Tulumların iç kısımlarında ise pamuklu ya da sentetik malzeme kullanılabilir. Pamuklular daha ağır olmalarına ve ıslandıklarında daha zor kurumalarına rağmen daha yumuşaktırlar. Sentetik kumaşlar ise hafif olmakla birlikte tene yapışıyormuş hissi verirler.
Başlık
Eğer tulumunuzu 5 o C nin altında kullanıcaksanız - ki dağcılıkta bu çok normal bir sıcaklıktır - tulumunuzun mutlaka bir başlığı olmalıdır. Soğuk havalarda başlığın kafanıza sıkıca takılabilmesi için bir gergi ipinin de bulunması gerekir. Unutmayın ki soğuk bir kafa başağrısına ve büyük bir ısı kaybına sebep olur. Yine soğuk havalarda boynunuzu çevreleyen ve dolgu malzemeli bir parçanın olması da ısının omuz ve boyun çevresinden dışarı kaçmasını önleyecektir.
Uyku Tulumunun Bakımı
Kullanılmadığı zamanlarda tulumunuz bol ve hava geçirgen bir torba da saklanmalı ya da dolabınıza dikine asılmalıdır. Tulum asla sıkıştırılmış bir vaziyette ya da nemli olarak saklanmamalıdır. Faaliyet esnasında tulum kendi torbasında saklanmalı ve eğer ıslanma ihtimali varsa ayrıca su geçirmez bir torbaya konulmalıdır. Yatmadan önce tulum serilmeli ve iyica kabarana kadar silkelenmelidir. Tulum kullanıldıktan sonra nemlenmiş olabileceğinden havalandırılmalı, mümkünse açılıp çadırın üstüne serilmelidir. Tulum torbasına basılırken ise katlayarak sokmak yerine düzensiz bir şekilde sıkıştırılmalıdır. Böylece tulum hep aynı yerlerden katlanmayacağı için dolgu malzemesi de tulumun içinde daha eşit yayılabilecektir. Tulumunuzun kabarma yeteneğini kaybetmesi genelde pislenmenin bir sonucu olduğundan böyle bir durumda tulumunuzu yıkamanız gerekecektir.
Matlar
Tulumunuzun içine girip yattığınızda altınızdaki dolgu malzemesi ağırlığınız altında ezilecek ve izolasyonu sağlayan hava tutma görevini yerine getiremeyecektir. Bu durumda vücut ağırlığından etkilenmeyecek, kapalı hücreli mat gibi, bir izolatör kullanmanız gerekecektir. Bu matlarda kimyasal ya da fiziksel olarak şişirilmiş köpük kullanılır. Bu malzeme binlerce hava hücreciğini kapsar ve çok hafiftir. Bu matlar ezilmeye karşı çok dayanıklıdır ve çok az su emerler. Unutulmamalıdır ki bu matların asıl amacı konfor değil izolasyondur. Kış için genelde çift mat ya da 10-12 mm. kalınlığında matlar kullanılır.
Kendi başına şişen hava yatakları ise ikinci alternatiftir. Şişme matların dışları hafif bir malzemeden yapılmıştır ve içlerinde yumuşak süngerimsi bir köpük vardır. Köpük, matın içindeki havanın sirkülasyonunu önleyerek matın performansını arttırır. Therm-a-Rest gibi şişme matlar diğer matlara göre daha ağır olmalarına ve fiyatları daha yüksek olmasına karşın daha fazla izolasyon ve konfor sağlarlar ve eğer kar üzerinde uyuyacaksanız gerçekten tercih edilebilirler. Bu tip matları kullanırken dikkat edilmesi gereken nokta sivri cisimleri matımızdan uzak tutmaktır.
Matımızın olmadığı durumlarda sırt çantamızı, tırmanış ipimizi ve yedek giysilerimizi tulumumun altına sermek ısı kaybını büyük ölçüde çözebilir
Kaynak: Dağ Yolu
Geceleri hareket etmediğimiz için metabolizmamız yavaşlar, yani vücudumuz normalden daha az ısı üretmeye başlar. Bu yüzden ürettiğimiz ısıyı koruyacak ve vücudumuza yakın tutup koruyacak bir yalıtım malzemesi gerekir. Doğa sporları için en mantıklı yol bir uyku tulumu kullanmaktır. Isıyı korumak için en etkili madde kıpırdamayan havadır. Bu yüzden uyku tulumunun görevi havayı hapsetmek ve vücudun etrafında tutmaktır. Bunu yaparken aynı zamanda vücudumuzdan uyurken bile dışarıya verilen su buharının dışarıya çıkmasına izin vermelidir. Havayı tutmak için farklı dolgu malzemeleri kullanılmakta ve bu dolgu malzemeleri değişik kumaşlarla yerinde tutulmaktadır. Bir uyku tulumunun verimliliği içinde tuttuğu havaya bağlıdır ki bu da tulumun kalınlığına, yani dolgu malzemesinin miktarına ve hava tutma yeteneğine bağlıdır.
Isı Dereceleri
Bir uyku tulumunun verimliliğini anlamanın alışılmış yolu tulumun ısı derecesine bakmaktır. Genelde bir tulum için iki rakam verilir. Birincisi tulumda rahat bir şekilde uyuyabileceğiniz ısı, ikincisi ise ekstrem derecesi yani tulumda geceyi geçirebileceğiniz minimum ısıdır. Bu ısı dereceleri ne yazık ki kesin bir fikir vermez. Bunun birinci sebebi bu ölçümler için üreticilerin benimsediği standart bir yol yoktur ve herkes bu ölçümleri farklı yollarla yapmaktadır. İkinci sebep ise insanın tulumda rahat etmesinin kendi metobalizmasıyla, kullandığı matın kalitesiyle, yaşıyla, yediği yemekle, havadaki nem oranıyla ve rüzgar hızıyla ilgili olması ve bunların hepsinin kişi tarafından kontrol edilememesinden kaynaklanır. Tulumun içine giyinik olarak girip tulumun konfor derecesini arttırmak mümkündür ama bunun da bir limiti vardır. Testler, ne kadar giyinirseniz giyinin tulumun derecesini maksimum 11o C indirebileceğinizi göstermiştir. Genelde daha ağır olmasına rağmen boydan boya fermuarlı tulumlar daha kullanışlı ve havalandırması daha kolay olduğu için tercih edilmektedirler. Fermuarın boyunca koruma olması da ısı kaybını önlemek için gereklidir. Uyku tulumlarının boyları 200cm. ile 230cm. arasında değişir. Soğuk havalarda bazı malzemelerinizi tulumun içine almanız gerekeceğinden alacağınız tulumun boyunu seçerken bunu da göze almalısınız. Fazla büyük bir tulum da gereksiz ağırlık ve ısıtılması gereken daha fazla hava demek olduğundan amaçlarınıza tam uygun boyutta bir tulum seçmelisiniz.
Dikdörtgen, yarı dikdörtgen ve mumya gibi farklı şekillerde uyku tulumları olmakla birlikte doğa sporlarında genelde mumya tipi uyku tulumları kullanılır. Bunun sebebi mumya tipi tulumların vücuda daha yakın olması ve böylece tulumun içindeki hava miktarı daha az olacağından havayı ısıtmanın daha kolay olmasıdır. Ayrıca mumya tipi tulumlar daha az malzeme gerektirdiğinden daha hafiftirler ve daha az yer kaplarlar.
Dolgu Malzemeleri
Uyku tulumunuzu seçerken ilk gözönüne alacağınız şeyler tulumun ısı derecesi ve dolgu malzemesidir. En iyi hava tutma özelliğine, dolayısıyla en iyi ağırlık performans-dengesine doğal dolgu malzemeleri sahiptir. Ayrıca sıkıştırıldıklarında daha az yer kaplarlar ve tulumun içinde daha iyi dağılırlar. Fiyatlarıoldukça yüksek olmasına karşın ömürleri sentetik olanlara göre yaklaşık üç kat daha fazladır. Doğal dolgu malzemelerinin en büyük dezavantajları ıslandıklarında izolasyon kapasitelerinin çoğunu kaybetmeleri ve çok zor kurumalarıdır. Bu yüzden tüy tulumların ıslanmamasına çok dikkat göstermek gerekir. Ayrıca doğal dolgu malzemeli tulumların temizliği de daha zordur.
Sentetik dolgu malzemeli tulumların temizliği daha kolaydır ve fiyatları daha düşüktür. Fakat daha fazla yer kaplarlar, daha ağırdırlar ve daha kısa ömürleri vardır. Sentetik tulumlar da ıslakken izolasyon özelliklerinin bir miktarını kaybederler ama ıslak bir tüy tulumdan çok daha iyidirler, ayrıca çok daha çabuk kururlar. Sürekli ıslak ortamlarda sentetik tulum kullanmak daha avantajlıdır.
Doğal Dolgu Malzemeleri
En iyi izolasyon malzemeleri doğal olanlarıdır. Dolgu malzemesi olarak genelde ördek ve kaz tüyü kullanılır ve bu ikincisi ördek tüyüne göre daha iyidir. Aslında Tükçede tek bir karşılığı olmakla birlikte tüyler de ikiye ayrılır; Feather ve Down. Feather tüy dendiğinde aklımıza gelen şekle sahiptir, Down ise ördek ve kazların göğüs bölümlerinde olan ve yapı olarak farklı olan bir çeşit tüydür. Bu ikincisi havayı tutma özelliği olarak diğerinden çok daha iyidir fakat bu iki tüyü birbirinden tamamen ayrıştırmak çok zordur. Down tüyün miktarı ne kadar fazla ise dolgu malzemesinin kalitesi da o kadar iyidir. Örneğin 85% Down bir tulumda %85 kaliteli tüy, %15 ise bildiğimiz tüyden olduğunu belirtir. Yüzde kaç Down olduğunun belirtilmesi genelde Avrupada kullanılan bir yöntemdir fakat Down dediğimiz tüyler de kalite olarak birbirinden farklı olduğu için bu tanımlama da tulumun hava tutma kapasitesini, yani kalitesini tam olarak belirleyememektedir. Amerika da kullanılan ve kullanılan tüyün bir ounce ının (28.5 gr.) belli bir basınç altında ne kadar yer kapladığını ölçen sistem diğer sisteme göre çok daha kesindir. Bu sistemde 28.5 gr. tüyün kapladığı hacim inch küp (1 inç küp = 16.38 cm.3) cinsinden belirtilmektedir ve günümüzde kullanılan tüylerde standart 550 inç küptür. Bu rakam 800 e kadar çıkabilir ki bu o tüyün 28.5 gramının 13104 cm.3 yer kapladığını belirtir. Tüy tulumlar temizleme esnasında özel bir dikkat gerektirirler ve tüy için üretilmiş bir temizleme malzemesi kullanılması gerekir. Ayrıca ıslakken çok ağırlaştıklarından yıkama sonrası taşırken çok dikkatli davranılması gerekir. Kurutma için en iyi yöntem ılık ve iyi havalanan bir yere serip arada sırada çevirerek bir hafta kadar beklemektir.
Sentetik Dolgu Malzemeleri
Düşük fiyatları ve ıslakken gösterdikleri performans nedeniyle sentetik tulumlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Sentetik dolgu malzemeleri sürekli gelişmekte ve daha iyi malzemeler üretilmektedir fakat hala iyi kalitede kaz tüyü ile karşılaştırılabilecek bir malzeme üretilememiştir. Bu dolgu malzemeleri farklı oldukları için temizlemede üreticinin tavsiye ettiği yöntem uygulanmalıdır.
Dış ve iç Kumaşlar
Tulumun dışındaki kumaşın rüzgara karşı dirençli ve belli bir ölçüde su geçirmez olması gerekmektedir. Ayrıca dolgu malzemesinin dışarı çıkmasını da önlemelidir. Genelde tulumların dışında normal dokumalı naylon, ripstop dokuma naylon ya da Ultrasoft veya Pertex gibi mikrofiberler kullanılır. Tüy tulumlarda Gore-tex ve benzeri su geçirmez/nefes alabilir kumaşlar kullanılmasından, istenilen performansın alınamaması nedeniyle son yıllarda vazgeçilmiştir. Bunun yerine Gore Dryloft, Endurance gibi suya dayanıklı fakat su buharını dışarıya daha iyi atabilen dış kumaşlar tercih edilmektedir. Tulumların iç kısımlarında ise pamuklu ya da sentetik malzeme kullanılabilir. Pamuklular daha ağır olmalarına ve ıslandıklarında daha zor kurumalarına rağmen daha yumuşaktırlar. Sentetik kumaşlar ise hafif olmakla birlikte tene yapışıyormuş hissi verirler.
Başlık
Eğer tulumunuzu 5 o C nin altında kullanıcaksanız - ki dağcılıkta bu çok normal bir sıcaklıktır - tulumunuzun mutlaka bir başlığı olmalıdır. Soğuk havalarda başlığın kafanıza sıkıca takılabilmesi için bir gergi ipinin de bulunması gerekir. Unutmayın ki soğuk bir kafa başağrısına ve büyük bir ısı kaybına sebep olur. Yine soğuk havalarda boynunuzu çevreleyen ve dolgu malzemeli bir parçanın olması da ısının omuz ve boyun çevresinden dışarı kaçmasını önleyecektir.
Uyku Tulumunun Bakımı
Kullanılmadığı zamanlarda tulumunuz bol ve hava geçirgen bir torba da saklanmalı ya da dolabınıza dikine asılmalıdır. Tulum asla sıkıştırılmış bir vaziyette ya da nemli olarak saklanmamalıdır. Faaliyet esnasında tulum kendi torbasında saklanmalı ve eğer ıslanma ihtimali varsa ayrıca su geçirmez bir torbaya konulmalıdır. Yatmadan önce tulum serilmeli ve iyica kabarana kadar silkelenmelidir. Tulum kullanıldıktan sonra nemlenmiş olabileceğinden havalandırılmalı, mümkünse açılıp çadırın üstüne serilmelidir. Tulum torbasına basılırken ise katlayarak sokmak yerine düzensiz bir şekilde sıkıştırılmalıdır. Böylece tulum hep aynı yerlerden katlanmayacağı için dolgu malzemesi de tulumun içinde daha eşit yayılabilecektir. Tulumunuzun kabarma yeteneğini kaybetmesi genelde pislenmenin bir sonucu olduğundan böyle bir durumda tulumunuzu yıkamanız gerekecektir.
Matlar
Tulumunuzun içine girip yattığınızda altınızdaki dolgu malzemesi ağırlığınız altında ezilecek ve izolasyonu sağlayan hava tutma görevini yerine getiremeyecektir. Bu durumda vücut ağırlığından etkilenmeyecek, kapalı hücreli mat gibi, bir izolatör kullanmanız gerekecektir. Bu matlarda kimyasal ya da fiziksel olarak şişirilmiş köpük kullanılır. Bu malzeme binlerce hava hücreciğini kapsar ve çok hafiftir. Bu matlar ezilmeye karşı çok dayanıklıdır ve çok az su emerler. Unutulmamalıdır ki bu matların asıl amacı konfor değil izolasyondur. Kış için genelde çift mat ya da 10-12 mm. kalınlığında matlar kullanılır.
Kendi başına şişen hava yatakları ise ikinci alternatiftir. Şişme matların dışları hafif bir malzemeden yapılmıştır ve içlerinde yumuşak süngerimsi bir köpük vardır. Köpük, matın içindeki havanın sirkülasyonunu önleyerek matın performansını arttırır. Therm-a-Rest gibi şişme matlar diğer matlara göre daha ağır olmalarına ve fiyatları daha yüksek olmasına karşın daha fazla izolasyon ve konfor sağlarlar ve eğer kar üzerinde uyuyacaksanız gerçekten tercih edilebilirler. Bu tip matları kullanırken dikkat edilmesi gereken nokta sivri cisimleri matımızdan uzak tutmaktır.
Matımızın olmadığı durumlarda sırt çantamızı, tırmanış ipimizi ve yedek giysilerimizi tulumumun altına sermek ısı kaybını büyük ölçüde çözebilir
Kaynak: Dağ Yolu
