Geçmişte posta gönderilerinin üzerine yapıştırılan kimi pullar, bugün Türk havacılık tarihini yansıtan minik birer belge niteliğinde...
Aldığınız mektupların veya kartpostalların üzerlerindeki pullara hiç dikkatlice baktınız mı? Zarflara yapıştırılan; kimi zaman bir kentten bir başka kente, kimi zaman da bir ülkeden bir başka ülkeye seyahat eden pullar üzerinde neler yok ki... Geldiği ülkenin para birimi, ne şekilde yönetildiği, ulusal günleri, coğrafyası, doğasında barındırdığı hayvan ve bitkileri, tarihi ören yerleri, anıtları, kostümleri ve daha pek çok şeyi sergiler posta pulları... Kısacası, bu cicili bicili küçük kâğıtlar, ait oldukları ülkelerin tarihini yansıtan minik birer belgesel doküman niteliği taşırlar. Biz de bu yazımızda, posta pulları üzerinde sergilenen Türk havacılık tarihini yansıtacağız.
En Hızlısı ‘Hava Postası’
İlk kez 1840 yılında İngiltere’de kullanılır posta pulları. Bu tarihten 63 yıl sonra da, ‘uçak’ adını verdiği aygıtla göklerde dolaşmaya başlar insanoğlu. 17 Aralık 1903 tarihinde Amerika’da Wright Kardeşler tarafından motorlu uçakla gerçekleştirilen ilk uçuş, kısa bir süreç içinde öteki gelişmiş ülkelerin de bu alanda atılımlar gerçekleştirmelerini sağlar. Fransa, Almanya, İngiltere, İtalya gibi ülkeler ilk havacılık teşkilatlarını oluştururlar.
Türklerde havacılık tarihinin, 17. yüzyılda kartal tüylerinden yaptığı kanatlarla Galata Kulesi’nden Üsküdar’daki Doğancılar Meydanı’na başarılı bir uçuş gerçekleştiren Hezarfen Ahmed Çelebi ile başladığı kabul edilir. Gerçek anlamda Türk havacılık tarihinin başlangıcı ise, 1911 yılıdır. Bu tarihte, dönemin Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa’nın girişimleriyle ilk uçaklar satın alınıp, Osmanlı Hava Kuvvetleri kurulur. Dönemin en yeni teknolojisiyle üretilen uçaklar satın alınır, pilotların yetiştirilmesine önem verilir ve yepyeni hava meydanları açılır...
Dünya genelinde havacılık alanında tüm bu gelişmeler yaşanırken, uçaklar, ülke savunmasının yanı sıra bir başka görevi daha üstlenirler: ‘Posta taşıyıcılığı’. Havacılık teşkilatlarını kuran ülkeler, bir yerden kilometrelerce uzaktaki bir başka yere gönderilen postaların ‘hızlı’ ulaşımını sağlamak için uçakları kullanmaya yönelirler. Ve böylece ‘hava postası’ uygulaması başlatılmış olur.
İlk Uçak Postası Lefke-Bilecik Arasında
Dünyanın ilk resmi uçak postası, 18 Şubat 1911 tarihinde Hindistan’da taşınır. ‘Humber-Sommer’ tipi uçakla, altı bin mektup ve posta kartı Allahabad’dan alınarak beş mil uzaklıktaki Naini’ye götürülür. Türkiye’nin ilk uçak postası ise, 12 Şubat 1914 tarihinde, Pilot Yüzbaşı Nuri ve Gözlemci Yüzbaşı İsmail Hakkı beylerin kullandığı Prens Celaleddin adlı uçakla Lefke-Bilecik arasında taşınır.
Normal posta ücretinden biraz daha yüksek tarifeli olan hava postası iletilerindeki pullarda; uçak, balon, zeplin ve kuş gibi temalar kullanılır genelde. İnsanları cezbeden uçma eylemi, hava posta taşımacılığının başlamasıyla birlikte, pul toplayan koleksiyonerlerin de büyük ilgisini çeker. Kısa bir süre sonra da ‘filateli’ olarak da adlandırılan pul koleksiyonculuğunda ‘aerofilateli’ adı verilen bir dal ortaya çıkar.
Üzerinde havacılık temasının bulunduğu ilk resmi uçak posta pulu, 1917 yılında, İtalya Posta İdaresi tarafından, Torino-Roma deneme uçuşu anısına bastırılır. Bunları diğer ülkelerin çıkardığı pullar izler ve hava postası adı verilen uçak pullarının çıkartılması günümüze dek devam eder.
Türk Hava Yolları’nın İlk Seferleri Anısına...
Türkiye’de tedavüle çıkartılan ilk uçak posta pulları, 1934 yılında Devlet Hava Yolları’nın gerçekleştirdiği İstanbul-Ankara seferi nedeniyle hazırlanan Birinci Uçak Serisi’dir. Beş pulluk bu seri, aslında 1930 yılında çıkartılan 22 parçalık posta serisinden arta kalan parçalar üzerine yapılan uçak resmi ve yeni ücret şeklindeki sürşarjlardan oluşur.
Üzerinde uçak teması bulunan ilk seri ise, 1926 yılında Türk Tayyare Cemiyeti, günümüzdeki adıyla Türk Hava Kurumu için bastırılan dört pulluk yardım pullarıdır. Milli bayramlar gibi özel günlerde mektupların üzerindeki normal posta pullarının yanına yapıştırılan, ayrıca tapu belgelerinden noterlik kağıtlara kadar birçok resmi evrak üzerinde kullanılan bu pullar, ‘aerofilateli’ koleksiyonlarında önemli bir yer oluşturur.
1926 yılından bu yana Türkiye’de gerek posta, gerekse Türk Hava Kurumu pulları olmak üzere havacılıkla ilgili 140 kadar pul çıkarılır, bunun yanı sıra, çoğunluğu Türk Hava Yolları’nın ilk sefer uçuşları anısına elliden fazla özel filatelik damga da kullanılır. Bunlardan birçoğu hava postasında kullanılırken bir kısmı da Sivil Havacılık etkinliklerinden hava sporlarının tanıtımına dek, geniş bir yelpaze içinde yer alan anma pulları olarak basılır. İlk özel filatelik damga da, Devlet Hava Yolları’nın 1 Temmuz 1933 tarihinde gerçekleştirmiş olduğu, İstanbul-Roma arasında yapılan ilk uçuş sırasında kullanılır. İlk uçuş damgalarıyla gönderilmiş mektuplar, günümüzde nadir ve değerli filatelik belgeler arasında yer almaktadır.
Havacılık temalı Türk posta pulları üzerindeki kompozisyonlarda, Hezarfen Ahmed Çelebi’nin kartal kanatlarıyla gerçekleştirmiş olduğu ilk uçuştan Türk Hava Kuvvetleri ve Türk Hava Yolları’nda kullanılmış değişik tipteki uçaklara; Hava Kurumu’nun spor etkinliklerinden hava meydanlarına, havacılık kongrelerinden Hava Akrobasi Timi’ne dek Türk havacılık tarihi ile ilgili pek çok detay yansıtılmakta, kimi pulların üzerinde de uçmanın sembolü ‘kuş’ kompozisyonları yer almaktadır. İşte bu pullara bakarak havacılıkta kaydedilmiş olan gelişim konusunda bilgi sahibi olmak mümkün.
Hava taşımacılığının git gide yaygınlaşması ve teknolojinin getirdiği süpersonik (sesten hızlı) uçakların kullanımıyla, artık birçok ülkenin postalarında mektup türü gönderiler için normal ya da uçak tercihi gibi bir ayrım kalmadı. Dolayısıyla, özel uçak posta pullarının azalmasıyla, bu tür pullar artık sadece koleksiyonlarda yaşıyor. Ama havacılık ve uzay temalı pullar ne mutlu ki her zaman var olmaya devam edecek
Kaynakça: SkyLife Mart 2006
