AMATÖR DALICI MUAYENESİ
Yazan: Şamil Aktaş
Kaynak : Deniz Magazin Dergisi
SAĞLIK MUAYENESİ ŞART MIDIR?
Bu sorunun yanıtı sualtı ortamının fiziksel şartlarında ve insan fizyolojisi üzerine olan etkilerinde saklıdır. Teknoloji alanındaki gelişmeler dalışları daha kolay ve bir çok insan için yapılabilir kılmıştır. Buna karşılık bu etkilerden korunmak çoğu zaman mümkün değildir. Sağlıklı bir insan için sorun oluşturmayacak etkiler sağlığı elvermeyenlerde ölümcül sonuçlara yol açabilir Basınç Sualtında karşılaşılan basınç farklılığı insanoğlunun başka hiç bir şartta karşılaşamayacağı orandadır. Onbinlerce metre atmosfer sütununun yarattığı basınç su içinde her on metrede bir ortaya çıkmaktadır. Bu durumdan insan vücudunda içi hava ile dolu boşluklar en fazla etkilenir. Boyle Kanunu uyarınca dalış sırasında basınç artışı ile bu boşluklar küçülebilmeli ya da eşitlenebilmeli; çıkış sırasında olduğu gibi basınç azalışında ise bu boşluklar yine eşitlenebilmeli ya da genleşebilmelidir. Basınç artışının bir başka etkisi de solunan gazın yoğunluğunun artmasıyla solunum işi yükünün fazlalaşmasıdır. Ayrıca derinlerde belirli bir kısmi basıncın ötesinde solunan gazların, normal atmosferik şartlarda solunurken görülmeyen toksik-narkotik bazı etkileri de ortaya çıkar. Soğuk Su ısı iletimi açısından mükemmel bir ortamdır. Oysa iç sıcaklığını belirli değerler arasında tutmak zorunda olan insanoğlu için bu durum yaşamsal bir önem taşır. Dalış giysileri ile korunmak zorunda olan dalıcı yine de hipotermi tehlikesi altındadır. Dolaşım sistemine yönelik soğuğun yol açtığı değişiklikler yatkın kişilerde ani ölümlere yol açabilir. Su içinde bulunma (immersiyon) Suyun hidrostatik basıncının etkisi dalıcının dolaşım sisteminde önemli etkilere yol açar. Sağlıklı bir dalıcı tarafından kolaylıkla tolere edilebilen bu etkiler, sağlığı uygun olmayanlar için ciddi sonuçlara yol açabilir. Solunum ortamı, boğulma, bilinç kaybı İnsan hava soluyarak yaşayan bir canlıdır. Soluk tutarak kısa sürelerde ve uygun gereçler kullanarak daha uzun sürelerde sualtında kalabilir. Ancak bu durum gereçlerin sorunsuz olarak çalışmasına ve tam bir bilinçliliğe bağlıdır. Kara ortamında yapılan başka sporlarla karşılaştırıldığında su sporları önemli bir farklılığa sahiptir. Su ortamında çok kısa süreli bilinç kayıpları boğulma ile sonlanır. Kısa süreli bilinç kaybının kabul edilemez olduğu başka sporlara örnek vermek gerekirse paraşütle atlama akla gelebilir. Burada da atlama sırasında anlık bilinç kaybı yaşamla bağdaşmayacaktır. Dalış aktivitesi yalnızca tam bir bilinçlilik değil aynı zamanda psikolojik açıdan yeterli bir denge gerektirir. Psikolojik bakımdan uygun olmayan dalıcılar dalışın gerektirdiği dikkat ve yerinde karar verme yeterlilikleri bulunmadığında tehlikelere açıktırlar. Egzersiz yükü Normal olarak sualtının yerçekimsiz ortamı çok az efor gerektirir. Oysa dalışlarda türlü nedenlerle dalıcının kapasitesinin sınırlarını zorlayacak durumlarla her zaman karşılaşılabilir. Akıntı, su üstünde kaybolma, dalgalı deniz, ilk yardım girişimi fiziksel kapasitesi sınırlı dalıcıları zorlayabilir. Yukarıda özetlenen tüm bu fiziksel ve fizyolojik etkilerden tamamiyle kurtulmak mümkün değildir. Bununla birlikte teknolojik gelişmeler, eğitim yöntemleri ve dalış kuralları bu etkiler göz önüne alınarak düzenlenmektedir. Ancak sağlıklı kişiler için tehlike oluşturmayan durumlar sağlığı elvermeyenlerde ve yatkın kişilerde hastalıklara ve daha da kötüsü ölüme yol açabilir. Bu durumu önlemenin geçerli tek yolu dalış öncesi muayene ile yatkınlıkların saptanması ve uygun olmayan adayların dalıştan elenmesidir. Amatör dalışlar için ileri sürülen bir görüş de dalıcının durumu hakkında bilgilendirilmesi ve kararın kendine bırakılması yönündedir. Bir çok durum için kabul edilebilecek bu eğilim her zaman tam doğru değildir. Sağlık durumu bozulan bir dalıcının kurtarılma çabası dalış eşini de güç durumda bırakabilecektir. Dalış şirketleri bu tip dalıcıların karşılaştıkları durumdan öyle ya da böyle yasal olarak sorumlu tutulabilecektir. Oluşan sağlık sorunları uzun ve pahalı tedaviler gerektirebilecek, bu durumda faturayı yalnızca dalıcı değil tüm sağlık sektörü ödeyecektir. Gebe bir dalıcının önerilmediği halde kendi özgür iradesiyle dalması halinde bebeğinin hakları nasıl korunacaktır?
DALIŞ GÜVENLİ BİR AKTİVASYON MUDUR?
Çok tartışılan bu sorunun yanıtını vermek oldukça güçtür (3). Yanıt soruyu sorana, yanıtlayana, güvenden ne anlaşıldığına, karşılaştırılan aktivasyona göre değişir. Soruyu soran dalış yapmayan bir kişi ya da dalıcının endişe içindeki ailesi ise dalış hiç de güvenli bir spor değildir. Oysa yanıtlayan bir dalış şirketiyse dalış oldukça güvenlidir. PADI'nin tıbbi muayene formunun hekimlere yönelik bilgi veren bölümü aşağı yukarı şu cümlelerle başlamaktadır: "Scuba dalışı mükemmel bir güvenlik rekoruna sahiptir. Bu durumu devam ettirmek için uygun sağlık muayeneleri yapılmalıdır."(4) Resmi otorite için dalış, insanların hastalanabildiği ve hatta ölebildiği bir aktivasyondur ve bunları önlemenin en kolay yolu dalışı tümden yasaklamaktır. Dalışın güvenliği söz konusu olduğunda karşılaştırılan aktivasyonlar veya sporlar da konuyu savunanın bakış açısına göre şekillenmektedir. Dalışı futbolla karşılaştıranlar, dalışı trafikte araç kullanmayla karşılaştıranlar, dalışı dağcılıkla karşılaştıranlar vb. Oysa ne kaç kişinin hangi sıklıkla dalış yaptığı ve ne oranda kaza ile karşılaştığı; ne de diğer aktivasyonlara ait güvenilir sonuçlar bulunmaktadır. Açıktır ki, televizyon karşısında oturmakla karşılaştırıldığında dalış güvenli bir aktivasyon değildir. Ancak dünyadaki dalışa bağlı ölümlerin tümünden daha fazlasının, Marmara depreminde güvenli inşa edilmemiş evlerinde uyuyan insanlar arasında bir gecede kaybedildiği unutulmamalıdır. 11 Ekim'de Dünya Ticaret Merkezi saldırısında ölen 6 bine yakın kişi, binaların güvenli olmasının da bir önemi olmadığını göstermektedir. Güvenlilik için en doğru sonuçlar elbette kaza verilerinden elde edilebilir. Oysa ülkemizde istatistik veri yokluğu bu alanda da kendini göstermektedir. Daha düzenli bir sonuç için DAN (Divers Alert Network) verileri incelendiğinde ABD'de her yıl yaklaşık 100 dalıcının öldüğü ve yaklaşık 1000 ölümcül olmayan ciddi dalış kazasının yaşandığı görülmektedir (5). Bu kazaların çok büyük bir oranı kuralların çiğnendiği dalışlara, uygun eğitimi bulunmayan veya sağlıkları uygun olmayan dalıcılara aittir. Milyonlarca dalıcının bulunduğu ve çok sayıda dalışın yapıldığı ABD'de dalış, DAN'a göre oldukça güvenli bulunmuştur. Dalış güvenli midir sorusunun yanıtı; "geçerli kurallara uyulduğunda, uygun gereçler kullanıldığında, gerekli eğitim alındığında ve yeterli sağlık şartlarına sahip olunduğunda dalış güvenli bir aktivasyondur" olmalıdır. Amatör dalışın eğlence amaçlı (rekreasyonal) bir spor olduğu ve eğlence için yapıldığı unutulmamalıdır. Ölümün hatta herhangi bir hastalığın böylesi bir amaçla bağdaşmayacağı açıktır.
SAĞLIK MUAYENESİNİ KİMLER YAPMALIDIR?
Amatör dalıcılar için geçerli yönetmelikte sağlık muayenesinin "bir hekim" tarafından yapılması koşulu bulunmaktadır. Bu tip yönetmeliklerde eğer konu daha ciddi görülüyorsa sağlık muayenesinin "sağlık kurulu" tarafından yapılması istenmektedir. Ancak muayenenin hangi kriterlere göre yapılacağı belirlenmedikçe "doktor raporu" ile "kurul raporu" arasındaki tek fark adayın gireceği muayene sırasıdır. Bu açıdan dalıcı muayenesi ile avcılık teskeresi alanlar arasında bir fark bulunmamaktadır. Dalış ortamının özelliklerini, dalıştan alıkoyma nedenlerini ve hangi tanı yöntemlerinin gerektiği bilinmeden dalışa uygunluk raporu verilmesi, konunun özüne aykırı olmak bir yana hekimleri de zor durumda bırakmaktadır. Dalış raporu verme konusunda uzmanlaşmış deniz ve sualtı hekimlerinin sayısı ve dağılımı yetersizdir. Sayıları gün geçtikçe artan amatör dalıcıların muayenesi için gerçekçi tek çözüm diğer hekimlerin dalışa uygunluk muayene ve seçim kriterlerini öğrenmeleridir. Bu açıdan muayene formlarının oluşturulması yararlı olacaktır. Bir çok uluslararası dalış kuruluşu az çok birbirine benzeyen bu tip formlara sahiptir. Dalıcı, formlarda yer alan bölümleri doldurmakta ve imzalamakta, yine formlarda yer alan kısa açıklamalara göre hekimler muayenelerini yapmaktadırlar. Dalıcı eğer bir hastalığa yönelik soruya olumlu yanıt vermişse, doğrusu o hastalık veya sistemle ile ilgili uzmanın görüşünü almaktır. Çözüme kavuşturulamayan durumlarda deniz ve sualtı hekimi ile gerektiğinde telefonla bağlantı kurulması ve konsültasyon yapılması pratik bir yöntemdir. Bu tip formların en kötü yönü tüm durumları içerememesidir. Yalnızca formlara bağlı kalmak böylece formlarda yer almayan hastalık ve durumların atlanmasına, gözden kaçmasına yol açar. Dalışa engel hastalık ve durumlar ile seçim kriterlerinin bütününü içerecek verilere gereksinim bulunmaktadır. SBT 2001'de yer alan bu panelin ana amacı böylesi bir belge oluşturma çabasıdır.
NASIL BİR MUAYENE YAPILMALIDIR?
Profesyonel ve askeri amaçlı dalgıçlar için bir çok ülkede genellikle kabul edilmiş muayene standartları ve seçim kriterleri bulunmaktadır (9). Oysa amatör dalıcılar için genel kabul gören kurallar bulunmamaktadır. Profesyonellere yönelik olarak yapılan muayenelerin standartları oldukça sıkıdır. Bunun en önemli nedeni işin gerekleri ve dalışın türüdür. Askeri ve ticari dalışlarda görevin tamamlanmasının önemi büyüktür. Bu nedenle seçilen dalgıcın sağlığının korunması yanında işin uygun olmayan koşullarda da tamamlanabilmesi öngörülür (7, 10). Profesyonel dalgıçtan farklı olarak amatör dalıcı dalış koşullarını kendi belirler. Uygun bulmadığı ortamda ve kendini uygun hissetmediğinde dalış yapmama özgürlüğüne sahiptir. Böylece dalış sırasında problem yaratabilecek soğuk su, düşük görüş ve kötü hava koşulları gibi ortam şartlarından kaçınabilir. Sualtında profesyonellerden farklı olarak amatör dalıcılar daha az enerji sarfederler. Bu nedenle fizik kapasitelerinin profesyoneller kadar olması beklenmez. Ancak unutulmamalıdır ki, bu şartlar her an değişebilir. Beklenmedik akıntılar, aniden bozan hava ya da bir kurtarma girişimi dalıcının fizik kapasitesini zorlayarak yaşamını tehlikeye atabilir. Amatör dalışlar için kabul edilen derinlik sınırının profesyonellerle karşılaştırılmayacak kadar sığ olduğu çoğu zaman bir avantaj sunmaz. Her şeyden önce bu sınırın amatörler tarafından aşılması neredeyse bir kural olmuştur. Ayrıca sualtı hastalıklarının çoğu bu derinlik sınırları içinde görülür (1). Amatör dalıcılar bir çok açılardan profesyonellerden daha büyük tehlike altındadır. Profesyonel dalgıçların kesin kabul gören sıkı eğitim, dalış kuralları ve sağlık şartları bulunmaktadır. Amatör dalıcılar arasında bu kadar sıkı eğitim ve dalış kuralları uygulanamamaktadır. Bir dalış amirinin gözetiminde çalışan profesyonellerin aksine dalıcılar, dalış eğitimi tamamlandıktan sonra bir eğitmen gözetiminden ayrı dalış yapmaktadırlar. Amatör dalıcı, kendi isteğiyle uygun bir muayeneden geçse bile belirli aralarla bu muayeneyi tekrarlamamaktadır. Amatör dalışların, profesyonel dalışların aksine ilk yardım, kurtarma ve basınç odası olanaklarından uzak bölgelerde yapılması da işin cabasıdır (1). Dalışa göreceli ve geçici olarak engel olan durumlar amatör ve profesyonel dalış şartlarının farklılıklarında devreye girer. Ancak dalışa kesin engel hastalıklar için dalıcının amatör, profesyonel veya askeri olmasının bir farkı bulunmamaktadır. Amatör dalıcılar da kendi içlerinde bütünlük taşımamaktadırlar. Bir yandan mağara dalışı, teknik dalış gibi dalış türünün önem kazandığı durumlar; diğer yandan engelli dalışı, rehber ve eğitmen dalıcılar gibi dalıcının önem kazandığı durumlar muayeneleri farklı açıdan ele almayı gerektirmektedir. Rehber ve eğitmenler bir çok açıdan profesyoneller ile benzeşmektedir. Ancak belki de en önemlisi yalnızca kendi sağlıklarından değil daldırdıkları kişilerin yaşamlarından da sorumlu olmalarıdır. Yine sualtı fotoğrafçısı gibi, işinin bir parçası olarak dalan bilim adamları gibi yarı profesyonel dalıcılar da bulunmaktadır. Bu durum uygulanacak muayeneleri ve seçim kriterlerini çeşitlendirmektedir. SBT 2001 PANELİ SBT 2001 kapsamında düzenlenen bu panelde yukarıda sayılan tüm bu durumları karşılayacak metnin oluşturulması beklenmemelidir. Bununla birlikte tümü aynı zamanda dalıcı olan ve konularının uzmanı yazarlar mümkün olan en kapsamlı bilgileri derlemeyi amaçlamaktadırlar. Aşağıdaki yazılar sistemlere göre muayeneleri ve dalışa engel durumları ele almaktadır. Dalışa engel veya risk oluşturan durumlar için kısa bilgiler verilmiştir. Bu hastalıklar ile ilgili geniş bilgiler için başka kaynaklar taranmalıdır. Metinlerde her sistem için dalışa yönelik olarak yapılması gereken muayeneler bir tabloda ele alınmıştır. Ayrıca dalışa engel hastalıklar metin içinde genişçe tartışılmış, ve bunlar metin sonunda üç ayrı tabloda özetlenmiştir. Bu tablolardan ilki dalışa kesin engel olan durum ve hastalıklardır. İkinci tabloda hekimden hekime ve hastadan hastaya farklı yorumlanabilen durumların yer aldığı dalışa göreceli engel hastalıklar özetlenmiştir. Göreceli engel hastalıklarda çeşitli dalış tipinin veya derinliğin sınırlanarak dalınabilmesi de mümkündür. Son tabloda dalışa geçici engel hastalıklar bulunmaktadır. Bu tablo, dalıcının o an sahip olduğu bu hastalıkları geçene kadar dalmaması gerektiğini, daha sonra güvenli olarak dalabileceğini göstermektedir. Panelde yer alan yazılarda genel olarak ortak bir dil oluşturulmaya çalıştırılmıştır. Ancak sualtı terminolojisinde karşı karşıya kaldığımız karmaşa, kaçınılmaz olarak bu metine de yansımıştır. SBT 2001 kapsamında düzenlenecek diğer panelin sualtı terminolojisine ayrılması bu açıdan da sevindirici bir gelişmedir. Bu metin kesinlikle bir son metin değildir. Bilim ve teknolojideki gelişmeler sürdükçe, elde edilen veriler muayene yöntemlerinde ve seçim kriterlerinde sürekli bir değişime yol açmaktadır. Kısa süre öncesine dek dalışa engel kabul edilen hastalıkların bir kısmı günümüzde bu kapsamdan çıkarılmıştır. Amatör dalıcı muayenesindeki amaç kişileri dalıştan elemek değil daha fazla kişinin tam sağlıklı olarak dalması olmalıdır. Önümüzdeki sayılarda sistemler temelinde dalıcı muayeneleri ele alınacaktır. Esen dalış dileklerimizle..
KAYNAKLAR
1. Davis J.C.: Introduction. In: Medical Examination of Sport Scuba Divers. Ed: JC Davis. Medical Seminars Inc, 2nd ed, San Antonio, Texas. p: 1-3, 1986.
2. Martin L.: Medical fitness for diving: guidelines real and imagined. In: Scuba Diving Explained.
3. Martin L.: But is recreational scuba diving safe?The great debate. In: Scuba Diving Explained.
4. PADI: Guidelines for recreational scuba diver's physical examination. In: PADI Medical Statement. International PADI, Inc. www. padi.com. 1998.
5. DAN: Divers Alert Network Report on Diving Accidents and Fatalities. DAN, Duke University Medical Center. 1997.
6. Linaweaver P.G., Vorosmarti J.: Fitness to Dive. Proceedings of 34. Undersea and Hyperbaric Medical Society Workshop, UHMS Inc, Bethesda, Maryland, 1987.
7. Linaweaver P.G., Bove A.A.: Physical examination of divers. In: Diving Medicine, Eds: AA Bove, JC Davis. WB Saunders Co, 2nd eds. Philadelphia, 1990.
8. Mebane G.Y., McIver N.K.I.: Fitness to dive. In: The Physiology and Medicine of Diving. Eds: PB Bennett, DH Elliott. WB Saunders Co, Philadelphia, 1993.
9. McIver N.K.I.: What regulation exist? Who for, and in which countries? In: Medical Assessment of Fitness to Dive. Ed: DH Elliott. Biomedical Seminars Inc, England. p:18-23, 1995.
10. Elliott D.H.: The basis for medical examination of the diver. In: Medical Assessment of Fitness to Dive. Ed: DH Elliott. Biomedical Seminars Inc, England. p:3-4, 1995.
11. Maroni A., McIver N.K.I.: Recreational diving. In: Medical Assessment of Fitness to Dive. Ed: DH Elliott. Biomedical Seminars Inc, England. p:39-73 , 1995.
12. Diving Medicine Online: Physical fitness for sport divers. www. gulftel.com/scubadoc/physfit.htm
Yazan: Şamil Aktaş
Kaynak : Deniz Magazin Dergisi
SAĞLIK MUAYENESİ ŞART MIDIR?
Bu sorunun yanıtı sualtı ortamının fiziksel şartlarında ve insan fizyolojisi üzerine olan etkilerinde saklıdır. Teknoloji alanındaki gelişmeler dalışları daha kolay ve bir çok insan için yapılabilir kılmıştır. Buna karşılık bu etkilerden korunmak çoğu zaman mümkün değildir. Sağlıklı bir insan için sorun oluşturmayacak etkiler sağlığı elvermeyenlerde ölümcül sonuçlara yol açabilir Basınç Sualtında karşılaşılan basınç farklılığı insanoğlunun başka hiç bir şartta karşılaşamayacağı orandadır. Onbinlerce metre atmosfer sütununun yarattığı basınç su içinde her on metrede bir ortaya çıkmaktadır. Bu durumdan insan vücudunda içi hava ile dolu boşluklar en fazla etkilenir. Boyle Kanunu uyarınca dalış sırasında basınç artışı ile bu boşluklar küçülebilmeli ya da eşitlenebilmeli; çıkış sırasında olduğu gibi basınç azalışında ise bu boşluklar yine eşitlenebilmeli ya da genleşebilmelidir. Basınç artışının bir başka etkisi de solunan gazın yoğunluğunun artmasıyla solunum işi yükünün fazlalaşmasıdır. Ayrıca derinlerde belirli bir kısmi basıncın ötesinde solunan gazların, normal atmosferik şartlarda solunurken görülmeyen toksik-narkotik bazı etkileri de ortaya çıkar. Soğuk Su ısı iletimi açısından mükemmel bir ortamdır. Oysa iç sıcaklığını belirli değerler arasında tutmak zorunda olan insanoğlu için bu durum yaşamsal bir önem taşır. Dalış giysileri ile korunmak zorunda olan dalıcı yine de hipotermi tehlikesi altındadır. Dolaşım sistemine yönelik soğuğun yol açtığı değişiklikler yatkın kişilerde ani ölümlere yol açabilir. Su içinde bulunma (immersiyon) Suyun hidrostatik basıncının etkisi dalıcının dolaşım sisteminde önemli etkilere yol açar. Sağlıklı bir dalıcı tarafından kolaylıkla tolere edilebilen bu etkiler, sağlığı uygun olmayanlar için ciddi sonuçlara yol açabilir. Solunum ortamı, boğulma, bilinç kaybı İnsan hava soluyarak yaşayan bir canlıdır. Soluk tutarak kısa sürelerde ve uygun gereçler kullanarak daha uzun sürelerde sualtında kalabilir. Ancak bu durum gereçlerin sorunsuz olarak çalışmasına ve tam bir bilinçliliğe bağlıdır. Kara ortamında yapılan başka sporlarla karşılaştırıldığında su sporları önemli bir farklılığa sahiptir. Su ortamında çok kısa süreli bilinç kayıpları boğulma ile sonlanır. Kısa süreli bilinç kaybının kabul edilemez olduğu başka sporlara örnek vermek gerekirse paraşütle atlama akla gelebilir. Burada da atlama sırasında anlık bilinç kaybı yaşamla bağdaşmayacaktır. Dalış aktivitesi yalnızca tam bir bilinçlilik değil aynı zamanda psikolojik açıdan yeterli bir denge gerektirir. Psikolojik bakımdan uygun olmayan dalıcılar dalışın gerektirdiği dikkat ve yerinde karar verme yeterlilikleri bulunmadığında tehlikelere açıktırlar. Egzersiz yükü Normal olarak sualtının yerçekimsiz ortamı çok az efor gerektirir. Oysa dalışlarda türlü nedenlerle dalıcının kapasitesinin sınırlarını zorlayacak durumlarla her zaman karşılaşılabilir. Akıntı, su üstünde kaybolma, dalgalı deniz, ilk yardım girişimi fiziksel kapasitesi sınırlı dalıcıları zorlayabilir. Yukarıda özetlenen tüm bu fiziksel ve fizyolojik etkilerden tamamiyle kurtulmak mümkün değildir. Bununla birlikte teknolojik gelişmeler, eğitim yöntemleri ve dalış kuralları bu etkiler göz önüne alınarak düzenlenmektedir. Ancak sağlıklı kişiler için tehlike oluşturmayan durumlar sağlığı elvermeyenlerde ve yatkın kişilerde hastalıklara ve daha da kötüsü ölüme yol açabilir. Bu durumu önlemenin geçerli tek yolu dalış öncesi muayene ile yatkınlıkların saptanması ve uygun olmayan adayların dalıştan elenmesidir. Amatör dalışlar için ileri sürülen bir görüş de dalıcının durumu hakkında bilgilendirilmesi ve kararın kendine bırakılması yönündedir. Bir çok durum için kabul edilebilecek bu eğilim her zaman tam doğru değildir. Sağlık durumu bozulan bir dalıcının kurtarılma çabası dalış eşini de güç durumda bırakabilecektir. Dalış şirketleri bu tip dalıcıların karşılaştıkları durumdan öyle ya da böyle yasal olarak sorumlu tutulabilecektir. Oluşan sağlık sorunları uzun ve pahalı tedaviler gerektirebilecek, bu durumda faturayı yalnızca dalıcı değil tüm sağlık sektörü ödeyecektir. Gebe bir dalıcının önerilmediği halde kendi özgür iradesiyle dalması halinde bebeğinin hakları nasıl korunacaktır?
DALIŞ GÜVENLİ BİR AKTİVASYON MUDUR?
Çok tartışılan bu sorunun yanıtını vermek oldukça güçtür (3). Yanıt soruyu sorana, yanıtlayana, güvenden ne anlaşıldığına, karşılaştırılan aktivasyona göre değişir. Soruyu soran dalış yapmayan bir kişi ya da dalıcının endişe içindeki ailesi ise dalış hiç de güvenli bir spor değildir. Oysa yanıtlayan bir dalış şirketiyse dalış oldukça güvenlidir. PADI'nin tıbbi muayene formunun hekimlere yönelik bilgi veren bölümü aşağı yukarı şu cümlelerle başlamaktadır: "Scuba dalışı mükemmel bir güvenlik rekoruna sahiptir. Bu durumu devam ettirmek için uygun sağlık muayeneleri yapılmalıdır."(4) Resmi otorite için dalış, insanların hastalanabildiği ve hatta ölebildiği bir aktivasyondur ve bunları önlemenin en kolay yolu dalışı tümden yasaklamaktır. Dalışın güvenliği söz konusu olduğunda karşılaştırılan aktivasyonlar veya sporlar da konuyu savunanın bakış açısına göre şekillenmektedir. Dalışı futbolla karşılaştıranlar, dalışı trafikte araç kullanmayla karşılaştıranlar, dalışı dağcılıkla karşılaştıranlar vb. Oysa ne kaç kişinin hangi sıklıkla dalış yaptığı ve ne oranda kaza ile karşılaştığı; ne de diğer aktivasyonlara ait güvenilir sonuçlar bulunmaktadır. Açıktır ki, televizyon karşısında oturmakla karşılaştırıldığında dalış güvenli bir aktivasyon değildir. Ancak dünyadaki dalışa bağlı ölümlerin tümünden daha fazlasının, Marmara depreminde güvenli inşa edilmemiş evlerinde uyuyan insanlar arasında bir gecede kaybedildiği unutulmamalıdır. 11 Ekim'de Dünya Ticaret Merkezi saldırısında ölen 6 bine yakın kişi, binaların güvenli olmasının da bir önemi olmadığını göstermektedir. Güvenlilik için en doğru sonuçlar elbette kaza verilerinden elde edilebilir. Oysa ülkemizde istatistik veri yokluğu bu alanda da kendini göstermektedir. Daha düzenli bir sonuç için DAN (Divers Alert Network) verileri incelendiğinde ABD'de her yıl yaklaşık 100 dalıcının öldüğü ve yaklaşık 1000 ölümcül olmayan ciddi dalış kazasının yaşandığı görülmektedir (5). Bu kazaların çok büyük bir oranı kuralların çiğnendiği dalışlara, uygun eğitimi bulunmayan veya sağlıkları uygun olmayan dalıcılara aittir. Milyonlarca dalıcının bulunduğu ve çok sayıda dalışın yapıldığı ABD'de dalış, DAN'a göre oldukça güvenli bulunmuştur. Dalış güvenli midir sorusunun yanıtı; "geçerli kurallara uyulduğunda, uygun gereçler kullanıldığında, gerekli eğitim alındığında ve yeterli sağlık şartlarına sahip olunduğunda dalış güvenli bir aktivasyondur" olmalıdır. Amatör dalışın eğlence amaçlı (rekreasyonal) bir spor olduğu ve eğlence için yapıldığı unutulmamalıdır. Ölümün hatta herhangi bir hastalığın böylesi bir amaçla bağdaşmayacağı açıktır.
SAĞLIK MUAYENESİNİ KİMLER YAPMALIDIR?
Amatör dalıcılar için geçerli yönetmelikte sağlık muayenesinin "bir hekim" tarafından yapılması koşulu bulunmaktadır. Bu tip yönetmeliklerde eğer konu daha ciddi görülüyorsa sağlık muayenesinin "sağlık kurulu" tarafından yapılması istenmektedir. Ancak muayenenin hangi kriterlere göre yapılacağı belirlenmedikçe "doktor raporu" ile "kurul raporu" arasındaki tek fark adayın gireceği muayene sırasıdır. Bu açıdan dalıcı muayenesi ile avcılık teskeresi alanlar arasında bir fark bulunmamaktadır. Dalış ortamının özelliklerini, dalıştan alıkoyma nedenlerini ve hangi tanı yöntemlerinin gerektiği bilinmeden dalışa uygunluk raporu verilmesi, konunun özüne aykırı olmak bir yana hekimleri de zor durumda bırakmaktadır. Dalış raporu verme konusunda uzmanlaşmış deniz ve sualtı hekimlerinin sayısı ve dağılımı yetersizdir. Sayıları gün geçtikçe artan amatör dalıcıların muayenesi için gerçekçi tek çözüm diğer hekimlerin dalışa uygunluk muayene ve seçim kriterlerini öğrenmeleridir. Bu açıdan muayene formlarının oluşturulması yararlı olacaktır. Bir çok uluslararası dalış kuruluşu az çok birbirine benzeyen bu tip formlara sahiptir. Dalıcı, formlarda yer alan bölümleri doldurmakta ve imzalamakta, yine formlarda yer alan kısa açıklamalara göre hekimler muayenelerini yapmaktadırlar. Dalıcı eğer bir hastalığa yönelik soruya olumlu yanıt vermişse, doğrusu o hastalık veya sistemle ile ilgili uzmanın görüşünü almaktır. Çözüme kavuşturulamayan durumlarda deniz ve sualtı hekimi ile gerektiğinde telefonla bağlantı kurulması ve konsültasyon yapılması pratik bir yöntemdir. Bu tip formların en kötü yönü tüm durumları içerememesidir. Yalnızca formlara bağlı kalmak böylece formlarda yer almayan hastalık ve durumların atlanmasına, gözden kaçmasına yol açar. Dalışa engel hastalık ve durumlar ile seçim kriterlerinin bütününü içerecek verilere gereksinim bulunmaktadır. SBT 2001'de yer alan bu panelin ana amacı böylesi bir belge oluşturma çabasıdır.
NASIL BİR MUAYENE YAPILMALIDIR?
Profesyonel ve askeri amaçlı dalgıçlar için bir çok ülkede genellikle kabul edilmiş muayene standartları ve seçim kriterleri bulunmaktadır (9). Oysa amatör dalıcılar için genel kabul gören kurallar bulunmamaktadır. Profesyonellere yönelik olarak yapılan muayenelerin standartları oldukça sıkıdır. Bunun en önemli nedeni işin gerekleri ve dalışın türüdür. Askeri ve ticari dalışlarda görevin tamamlanmasının önemi büyüktür. Bu nedenle seçilen dalgıcın sağlığının korunması yanında işin uygun olmayan koşullarda da tamamlanabilmesi öngörülür (7, 10). Profesyonel dalgıçtan farklı olarak amatör dalıcı dalış koşullarını kendi belirler. Uygun bulmadığı ortamda ve kendini uygun hissetmediğinde dalış yapmama özgürlüğüne sahiptir. Böylece dalış sırasında problem yaratabilecek soğuk su, düşük görüş ve kötü hava koşulları gibi ortam şartlarından kaçınabilir. Sualtında profesyonellerden farklı olarak amatör dalıcılar daha az enerji sarfederler. Bu nedenle fizik kapasitelerinin profesyoneller kadar olması beklenmez. Ancak unutulmamalıdır ki, bu şartlar her an değişebilir. Beklenmedik akıntılar, aniden bozan hava ya da bir kurtarma girişimi dalıcının fizik kapasitesini zorlayarak yaşamını tehlikeye atabilir. Amatör dalışlar için kabul edilen derinlik sınırının profesyonellerle karşılaştırılmayacak kadar sığ olduğu çoğu zaman bir avantaj sunmaz. Her şeyden önce bu sınırın amatörler tarafından aşılması neredeyse bir kural olmuştur. Ayrıca sualtı hastalıklarının çoğu bu derinlik sınırları içinde görülür (1). Amatör dalıcılar bir çok açılardan profesyonellerden daha büyük tehlike altındadır. Profesyonel dalgıçların kesin kabul gören sıkı eğitim, dalış kuralları ve sağlık şartları bulunmaktadır. Amatör dalıcılar arasında bu kadar sıkı eğitim ve dalış kuralları uygulanamamaktadır. Bir dalış amirinin gözetiminde çalışan profesyonellerin aksine dalıcılar, dalış eğitimi tamamlandıktan sonra bir eğitmen gözetiminden ayrı dalış yapmaktadırlar. Amatör dalıcı, kendi isteğiyle uygun bir muayeneden geçse bile belirli aralarla bu muayeneyi tekrarlamamaktadır. Amatör dalışların, profesyonel dalışların aksine ilk yardım, kurtarma ve basınç odası olanaklarından uzak bölgelerde yapılması da işin cabasıdır (1). Dalışa göreceli ve geçici olarak engel olan durumlar amatör ve profesyonel dalış şartlarının farklılıklarında devreye girer. Ancak dalışa kesin engel hastalıklar için dalıcının amatör, profesyonel veya askeri olmasının bir farkı bulunmamaktadır. Amatör dalıcılar da kendi içlerinde bütünlük taşımamaktadırlar. Bir yandan mağara dalışı, teknik dalış gibi dalış türünün önem kazandığı durumlar; diğer yandan engelli dalışı, rehber ve eğitmen dalıcılar gibi dalıcının önem kazandığı durumlar muayeneleri farklı açıdan ele almayı gerektirmektedir. Rehber ve eğitmenler bir çok açıdan profesyoneller ile benzeşmektedir. Ancak belki de en önemlisi yalnızca kendi sağlıklarından değil daldırdıkları kişilerin yaşamlarından da sorumlu olmalarıdır. Yine sualtı fotoğrafçısı gibi, işinin bir parçası olarak dalan bilim adamları gibi yarı profesyonel dalıcılar da bulunmaktadır. Bu durum uygulanacak muayeneleri ve seçim kriterlerini çeşitlendirmektedir. SBT 2001 PANELİ SBT 2001 kapsamında düzenlenen bu panelde yukarıda sayılan tüm bu durumları karşılayacak metnin oluşturulması beklenmemelidir. Bununla birlikte tümü aynı zamanda dalıcı olan ve konularının uzmanı yazarlar mümkün olan en kapsamlı bilgileri derlemeyi amaçlamaktadırlar. Aşağıdaki yazılar sistemlere göre muayeneleri ve dalışa engel durumları ele almaktadır. Dalışa engel veya risk oluşturan durumlar için kısa bilgiler verilmiştir. Bu hastalıklar ile ilgili geniş bilgiler için başka kaynaklar taranmalıdır. Metinlerde her sistem için dalışa yönelik olarak yapılması gereken muayeneler bir tabloda ele alınmıştır. Ayrıca dalışa engel hastalıklar metin içinde genişçe tartışılmış, ve bunlar metin sonunda üç ayrı tabloda özetlenmiştir. Bu tablolardan ilki dalışa kesin engel olan durum ve hastalıklardır. İkinci tabloda hekimden hekime ve hastadan hastaya farklı yorumlanabilen durumların yer aldığı dalışa göreceli engel hastalıklar özetlenmiştir. Göreceli engel hastalıklarda çeşitli dalış tipinin veya derinliğin sınırlanarak dalınabilmesi de mümkündür. Son tabloda dalışa geçici engel hastalıklar bulunmaktadır. Bu tablo, dalıcının o an sahip olduğu bu hastalıkları geçene kadar dalmaması gerektiğini, daha sonra güvenli olarak dalabileceğini göstermektedir. Panelde yer alan yazılarda genel olarak ortak bir dil oluşturulmaya çalıştırılmıştır. Ancak sualtı terminolojisinde karşı karşıya kaldığımız karmaşa, kaçınılmaz olarak bu metine de yansımıştır. SBT 2001 kapsamında düzenlenecek diğer panelin sualtı terminolojisine ayrılması bu açıdan da sevindirici bir gelişmedir. Bu metin kesinlikle bir son metin değildir. Bilim ve teknolojideki gelişmeler sürdükçe, elde edilen veriler muayene yöntemlerinde ve seçim kriterlerinde sürekli bir değişime yol açmaktadır. Kısa süre öncesine dek dalışa engel kabul edilen hastalıkların bir kısmı günümüzde bu kapsamdan çıkarılmıştır. Amatör dalıcı muayenesindeki amaç kişileri dalıştan elemek değil daha fazla kişinin tam sağlıklı olarak dalması olmalıdır. Önümüzdeki sayılarda sistemler temelinde dalıcı muayeneleri ele alınacaktır. Esen dalış dileklerimizle..
KAYNAKLAR
1. Davis J.C.: Introduction. In: Medical Examination of Sport Scuba Divers. Ed: JC Davis. Medical Seminars Inc, 2nd ed, San Antonio, Texas. p: 1-3, 1986.
2. Martin L.: Medical fitness for diving: guidelines real and imagined. In: Scuba Diving Explained.
3. Martin L.: But is recreational scuba diving safe?The great debate. In: Scuba Diving Explained.
4. PADI: Guidelines for recreational scuba diver's physical examination. In: PADI Medical Statement. International PADI, Inc. www. padi.com. 1998.
5. DAN: Divers Alert Network Report on Diving Accidents and Fatalities. DAN, Duke University Medical Center. 1997.
6. Linaweaver P.G., Vorosmarti J.: Fitness to Dive. Proceedings of 34. Undersea and Hyperbaric Medical Society Workshop, UHMS Inc, Bethesda, Maryland, 1987.
7. Linaweaver P.G., Bove A.A.: Physical examination of divers. In: Diving Medicine, Eds: AA Bove, JC Davis. WB Saunders Co, 2nd eds. Philadelphia, 1990.
8. Mebane G.Y., McIver N.K.I.: Fitness to dive. In: The Physiology and Medicine of Diving. Eds: PB Bennett, DH Elliott. WB Saunders Co, Philadelphia, 1993.
9. McIver N.K.I.: What regulation exist? Who for, and in which countries? In: Medical Assessment of Fitness to Dive. Ed: DH Elliott. Biomedical Seminars Inc, England. p:18-23, 1995.
10. Elliott D.H.: The basis for medical examination of the diver. In: Medical Assessment of Fitness to Dive. Ed: DH Elliott. Biomedical Seminars Inc, England. p:3-4, 1995.
11. Maroni A., McIver N.K.I.: Recreational diving. In: Medical Assessment of Fitness to Dive. Ed: DH Elliott. Biomedical Seminars Inc, England. p:39-73 , 1995.
12. Diving Medicine Online: Physical fitness for sport divers. www. gulftel.com/scubadoc/physfit.htm
