Murat Kaleli
murat
MAGNETİK PUSULA HATALARI VE C.D.M.V.T KURALI
MAGNETİK PUSULA HATALARI :
Bir magnetik Pusulada başlıca iki çeşit hata bulunur. Bunlar Doğal sapma variation ve Arizi sapma ( Deviation ) dır.
DOĞAL SAPMA (VARIATION) :
1.Yerin magnetik alanı içinde magnetik Pusulanın kuzey magnetik kutbu gösterdiği, bu kutbun yer küresinin hakiki kutbu ile aynı olmadığından magnetik meridyenler ile hakiki meridyenler arasında kalan açıya Doğal Sapma (VARIATION) denir. Hakiki kutupları birleştiren dairelerin "Boylam Daireleri " diye anılmasından esinlenerek, sanki magnetik kutuplar içinde "Magnetik Boylam Daireleri" varmış gibi bazen "Magnetik boylam" deyimi kullanılır. Bu deyimi bizde kullanırsak diyebiliriz ki, magnetik boylam dairesi ile (Hakiki meridyen) arasındaki açıya "Doğal Sapma (Varıatıon)" denilir. Herhangi bir yerde magnetik kutup, hakiki kutbun batısında görülüyorsa Doğal sapmaBATIDIR ve W işeretini alır. Şekilde yarım okla gösterilen magnetik boylam,yıldızla gösterilen hakiki boylamın batısında kaldığından"Doğal Sapma" BATIDIR ve W işaretini alır. Bunun tersine magnetik kutup hakiki kutbun doğunsunda ise doğal sapma DOĞUDUR ve E işaretini alır.
2. Magnetik kutupların yer küresi üzerindeki mevkileri sabit değildir, zamanla yön değiştirirler. 1975 yılında kuzey magnetik kutbun mevkii Lat=76 N Long=100 W ve güney magnetik kutbun mevkii Lat=65 S Long=139 E idi. Bu mevki çok yavaş bir şekilde değişmektedir. ( Batıya yılda 0.3 o) 3.Enlemi ve boylamı verilen bu mevkilerden anlaşılacağı gibi kuzey ve güney kutuplar birbirine tam 180 derece tersi yönde değildirler. Buna ek olarak yer küresi üzerindeki kuvvet hatları güneyden kuzeye doğru düz gün bir şekilde bulunmazlar. Yer küresi üzerinde yerin magnetik kuvvet hatlarını değişik yönlere saptırıcı magnetik etkiler vardır. Başka bir deyişle, yerin magnetik alanı düzgün değildir. İşte bu sebeple haritalarda her bölgeye ait DOĞAL SAPMA ve yıllık değişme miktarları PUSULA GÜLLERİ üzerinde gösterilir.
ÖRNEK : VAR:2 20'E (1880)YILDA 20 ARTMAKTA yazdığını kabul edelim. Burada Pusula gülünün bulunduğu bölgede 1980 yılında doğal sapmanın 2'20" olduğu ve her yıl 2" artmakta olduğu bildiriliyor.Halen 1995 yılında bulunduğumuza göre 15 yılda doğal sapma 30' artmış demektir. Şu halde aynı bölge de şimdiki doğal sapma "Varıotıon" değeri 2'20" + 30 = 2'50" E dir. Magnetik kutup yönü, şekil 12-2 de gösterildiği gibi hakiki kutbun 2'50" doğusunda demektir. Yukarıda belirtilen Magnetik Kutup ile Hakiki Kutup arasındaki fark PUSULA ÜZERİNDE UYGULANACAK ÖNLEMLERLE DÜZELTİLEMEZ
ARİZİ SAPMA (DEVİATION)
1. Magnetik Pusulanın, bulunduğu geminin yapısındaki demir ve çeliğin yer magnetik alanı içinde kazandığı mıknatıslık, Pusula kartını magnetik kutup yönünden başka yöne saptırır. Özellikle gemi inşa edilirken uzun süre yanı şekilde kaldıkları için kazandıkları mıknatıslık büyük olur. Gemideki çelik ve sert demirlerin aldığı mıknatıslık büyük ve uzun ömürlü olur. Bu durum da gemi Pusulası hem dünyanın bünyesindeki magnetik alandan hemde kendisine daha yakın olan gemi bünyesindeki meğnetik alandan etkilenecektir. Bu durum ise artık Pusulanın magnetik boylama göre değil kendi kabul ettiği bir Pusula boylamına göre yön göstermesine neden olur. İşte magnetik boylam ile Pusula boylamı arasındaki bu farka ARİZİ SAPMA (DEVİATION) denir.
2. Arizi Sapma (DEVİATION) ; Pusula boylamı Magnetik Boymanın doğusunda veya sağında ise Arızi sapma DOĞUDUR ve E işaretini alır. Pusula boylamı Magnetik boylamın batısında veya solunda ise Arizi sapma BATIDIR ve E işaretini alır.Şekil=12-3 incelendiğinde yarım okla gösterilen magnetik boylam, Hakiki boylamın batısında kaldığından VARIATION batıdır ve işareti W dir. Tam okla gösterilen Pusula boylamı ise yarım okla gösterilen magnetik boylamın DOĞUSUNDA olduğundan burada DEVİATION doğudur ve işareti E dir. Bu konuya ilişkin aşağıdakileri inceleyiniz. ARIZI SAPMA (DEVİATION) MAGNETİK PUSULA ÜZERİNDE DÜZELTİLEBİLEN HATADIR.
Not=VARIATION kıymetinin bulunuşunda İngilizce olan haritalarda YILDA kelimesinin karlışılığ
"ANNUALLY" ARTMAKTA kelimesinin karşılığı "İNÇREASİNG", AZALMAKTA kelimesinin karşılığı "DECREASİNG" olarak verilir.
ARIZI SAPMA (DEVİATİON) BULMA METOTLARI :
Aşağıda belirtilen metodlar Pusula Düzeltme konusunda geniş olarak tekrar ele alınacak olup bunları;
1. Gök cisimlerinin semti ile (Astronomi ile ilgili konular görüldüğü bahsedilecektir.)
2. Hatasız veya hatası bilinen Cayro ile,
3. Sahilde Transitler yardımıyla
4. Sahile çıkarılan bir magnetik Pusula yardımıyla,
5. Uzaktaki bir cismin yardımıyla,
6. Demirli iken konulan Fix mevki kerterizleri yardımıyla, (Maddeler yaklaşık 6 mil uzakta iken)
Yukarıdaki metotlar ile DEVİATİON bulunurken bizlere yardımcı olabilecek pratik son derece sağlıklı formül olan CDMVT' kullanılır Akılda kalabilmesi için aşağıdaki tekerleme ezberlenmelidir.
C anını D işine M alını V estiyere T ak
Yukarıdaki tekerlemenin başındaki kısaltmalar bize şunları ifade eder.
C- Compas = Magnetik Pusula rotası veya Kerterizi,
D- Deviatıon = Seyredilen rotadaki arızı sapmayı,
M- Magnetik = Magnetik meridyene göre rota veya kerterizi,
V- Variaton = Seryedilen sahadaki tabi sapmayı
T- True = Hakiki meridyene göre rota veya kerterizi
G- Cayro = Cayro ile rota veya kerteriz
GE-Cayro Eror = Cayro Pusula hatası
CE-Compas Eror = Toplam Pusula hatası
DECREASE = Azalmak
INCREASE = Artmak
ANNUALLY = Yıllık
ABOUT = Yaklaşık
CDMVT kuralında biz daima Hakikik Rotayı (T) Pusula rotası (C) yi biliyoruz. Biz Hakiki Rotaya DOĞRU, Pusula rotasına YANLIŞ diyoruz.
Kural 1 : Doğruya giderken (E) işareti topla (W) işareti çıkar.
Kural 2 : Yanlışa giderken (E) işareti çıkar (W) işareti topla.
Kural 3 :
a. C ve M'yi bilirseniz D'yi,
b. C,T ve V'yi bilirseniz D'yi,
c. D ve M'yi bilirseniz C'yi,
d. Mve V'yi bilirseniz T'yi bulursunuz.
Kural 4 : Toplam Pusula hatası ( CE ) tespit edilirken Tabi sapma değeri ile Arizi sapma değerleri cebirsel işleme tabi tutularak mutlak değeri büyük olan değerin işareti verilir.
ÖRNEK 1. Gemimizdeki magnetik Pusula ile 200 o rotasına seyretmekteyiz. Bu rotadaki arizi sapma 2 o 30'E ve bölgedeki tabii sapma 10 W olsun. Hakiki rotamızın ne olduğunu bilmek istiyoruz.
ÇÖZÜM : Hakiki rotayı yani T'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sıralamada bilinmeyen T en sağdadır. Soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket vardır. Bunun gibi soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket var ise işareti E olanlar toplanır, W olanlar çıkarılır. O halde;
C D M V T
200 o 2 o 30'E 202 o 30' 10oW 192o30'
ÖRNEK 2. Gemimizle hakiki 120orotasına seyretmek istiyoruz. Bölgede doğal Sapma 5o10'E dir. Gemimizin bu rotadaki arızı sapması 2o30'W dir. Magnetik Pusula rotamız ne olmalıdır?
ÇÖZÜM : Pusula rotanızı yani C'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sırılamada bilinmeyen en soldadır. Sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir hareket vardır. Bunun gibi sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir hareket var ise işareti E olanlar çıkarılır. W olanlar toplanır.
C D M V T
117o20' 2o30'W 114o50' 5o10'E 1 o20o
MAGNETİK PUSULA HATALARI :
Bir magnetik Pusulada başlıca iki çeşit hata bulunur. Bunlar Doğal sapma variation ve Arizi sapma ( Deviation ) dır.
DOĞAL SAPMA (VARIATION) :
1.Yerin magnetik alanı içinde magnetik Pusulanın kuzey magnetik kutbu gösterdiği, bu kutbun yer küresinin hakiki kutbu ile aynı olmadığından magnetik meridyenler ile hakiki meridyenler arasında kalan açıya Doğal Sapma (VARIATION) denir. Hakiki kutupları birleştiren dairelerin "Boylam Daireleri " diye anılmasından esinlenerek, sanki magnetik kutuplar içinde "Magnetik Boylam Daireleri" varmış gibi bazen "Magnetik boylam" deyimi kullanılır. Bu deyimi bizde kullanırsak diyebiliriz ki, magnetik boylam dairesi ile (Hakiki meridyen) arasındaki açıya "Doğal Sapma (Varıatıon)" denilir. Herhangi bir yerde magnetik kutup, hakiki kutbun batısında görülüyorsa Doğal sapmaBATIDIR ve W işeretini alır. Şekilde yarım okla gösterilen magnetik boylam,yıldızla gösterilen hakiki boylamın batısında kaldığından"Doğal Sapma" BATIDIR ve W işaretini alır. Bunun tersine magnetik kutup hakiki kutbun doğunsunda ise doğal sapma DOĞUDUR ve E işaretini alır.
2. Magnetik kutupların yer küresi üzerindeki mevkileri sabit değildir, zamanla yön değiştirirler. 1975 yılında kuzey magnetik kutbun mevkii Lat=76 N Long=100 W ve güney magnetik kutbun mevkii Lat=65 S Long=139 E idi. Bu mevki çok yavaş bir şekilde değişmektedir. ( Batıya yılda 0.3 o) 3.Enlemi ve boylamı verilen bu mevkilerden anlaşılacağı gibi kuzey ve güney kutuplar birbirine tam 180 derece tersi yönde değildirler. Buna ek olarak yer küresi üzerindeki kuvvet hatları güneyden kuzeye doğru düz gün bir şekilde bulunmazlar. Yer küresi üzerinde yerin magnetik kuvvet hatlarını değişik yönlere saptırıcı magnetik etkiler vardır. Başka bir deyişle, yerin magnetik alanı düzgün değildir. İşte bu sebeple haritalarda her bölgeye ait DOĞAL SAPMA ve yıllık değişme miktarları PUSULA GÜLLERİ üzerinde gösterilir.
ÖRNEK : VAR:2 20'E (1880)YILDA 20 ARTMAKTA yazdığını kabul edelim. Burada Pusula gülünün bulunduğu bölgede 1980 yılında doğal sapmanın 2'20" olduğu ve her yıl 2" artmakta olduğu bildiriliyor.Halen 1995 yılında bulunduğumuza göre 15 yılda doğal sapma 30' artmış demektir. Şu halde aynı bölge de şimdiki doğal sapma "Varıotıon" değeri 2'20" + 30 = 2'50" E dir. Magnetik kutup yönü, şekil 12-2 de gösterildiği gibi hakiki kutbun 2'50" doğusunda demektir. Yukarıda belirtilen Magnetik Kutup ile Hakiki Kutup arasındaki fark PUSULA ÜZERİNDE UYGULANACAK ÖNLEMLERLE DÜZELTİLEMEZ
ARİZİ SAPMA (DEVİATION)
1. Magnetik Pusulanın, bulunduğu geminin yapısındaki demir ve çeliğin yer magnetik alanı içinde kazandığı mıknatıslık, Pusula kartını magnetik kutup yönünden başka yöne saptırır. Özellikle gemi inşa edilirken uzun süre yanı şekilde kaldıkları için kazandıkları mıknatıslık büyük olur. Gemideki çelik ve sert demirlerin aldığı mıknatıslık büyük ve uzun ömürlü olur. Bu durum da gemi Pusulası hem dünyanın bünyesindeki magnetik alandan hemde kendisine daha yakın olan gemi bünyesindeki meğnetik alandan etkilenecektir. Bu durum ise artık Pusulanın magnetik boylama göre değil kendi kabul ettiği bir Pusula boylamına göre yön göstermesine neden olur. İşte magnetik boylam ile Pusula boylamı arasındaki bu farka ARİZİ SAPMA (DEVİATION) denir.
2. Arizi Sapma (DEVİATION) ; Pusula boylamı Magnetik Boymanın doğusunda veya sağında ise Arızi sapma DOĞUDUR ve E işaretini alır. Pusula boylamı Magnetik boylamın batısında veya solunda ise Arizi sapma BATIDIR ve E işaretini alır.Şekil=12-3 incelendiğinde yarım okla gösterilen magnetik boylam, Hakiki boylamın batısında kaldığından VARIATION batıdır ve işareti W dir. Tam okla gösterilen Pusula boylamı ise yarım okla gösterilen magnetik boylamın DOĞUSUNDA olduğundan burada DEVİATION doğudur ve işareti E dir. Bu konuya ilişkin aşağıdakileri inceleyiniz. ARIZI SAPMA (DEVİATION) MAGNETİK PUSULA ÜZERİNDE DÜZELTİLEBİLEN HATADIR.
Not=VARIATION kıymetinin bulunuşunda İngilizce olan haritalarda YILDA kelimesinin karlışılığ
"ANNUALLY" ARTMAKTA kelimesinin karşılığı "İNÇREASİNG", AZALMAKTA kelimesinin karşılığı "DECREASİNG" olarak verilir.
ARIZI SAPMA (DEVİATİON) BULMA METOTLARI :
Aşağıda belirtilen metodlar Pusula Düzeltme konusunda geniş olarak tekrar ele alınacak olup bunları;
1. Gök cisimlerinin semti ile (Astronomi ile ilgili konular görüldüğü bahsedilecektir.)
2. Hatasız veya hatası bilinen Cayro ile,
3. Sahilde Transitler yardımıyla
4. Sahile çıkarılan bir magnetik Pusula yardımıyla,
5. Uzaktaki bir cismin yardımıyla,
6. Demirli iken konulan Fix mevki kerterizleri yardımıyla, (Maddeler yaklaşık 6 mil uzakta iken)
Yukarıdaki metotlar ile DEVİATİON bulunurken bizlere yardımcı olabilecek pratik son derece sağlıklı formül olan CDMVT' kullanılır Akılda kalabilmesi için aşağıdaki tekerleme ezberlenmelidir.
C anını D işine M alını V estiyere T ak
Yukarıdaki tekerlemenin başındaki kısaltmalar bize şunları ifade eder.
C- Compas = Magnetik Pusula rotası veya Kerterizi,
D- Deviatıon = Seyredilen rotadaki arızı sapmayı,
M- Magnetik = Magnetik meridyene göre rota veya kerterizi,
V- Variaton = Seryedilen sahadaki tabi sapmayı
T- True = Hakiki meridyene göre rota veya kerterizi
G- Cayro = Cayro ile rota veya kerteriz
GE-Cayro Eror = Cayro Pusula hatası
CE-Compas Eror = Toplam Pusula hatası
DECREASE = Azalmak
INCREASE = Artmak
ANNUALLY = Yıllık
ABOUT = Yaklaşık
CDMVT kuralında biz daima Hakikik Rotayı (T) Pusula rotası (C) yi biliyoruz. Biz Hakiki Rotaya DOĞRU, Pusula rotasına YANLIŞ diyoruz.
Kural 1 : Doğruya giderken (E) işareti topla (W) işareti çıkar.
Kural 2 : Yanlışa giderken (E) işareti çıkar (W) işareti topla.
Kural 3 :
a. C ve M'yi bilirseniz D'yi,
b. C,T ve V'yi bilirseniz D'yi,
c. D ve M'yi bilirseniz C'yi,
d. Mve V'yi bilirseniz T'yi bulursunuz.
Kural 4 : Toplam Pusula hatası ( CE ) tespit edilirken Tabi sapma değeri ile Arizi sapma değerleri cebirsel işleme tabi tutularak mutlak değeri büyük olan değerin işareti verilir.
ÖRNEK 1. Gemimizdeki magnetik Pusula ile 200 o rotasına seyretmekteyiz. Bu rotadaki arizi sapma 2 o 30'E ve bölgedeki tabii sapma 10 W olsun. Hakiki rotamızın ne olduğunu bilmek istiyoruz.
ÇÖZÜM : Hakiki rotayı yani T'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sıralamada bilinmeyen T en sağdadır. Soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket vardır. Bunun gibi soldaki bilinenlerden sağdaki bilinmeyenlere doğru bir hareket var ise işareti E olanlar toplanır, W olanlar çıkarılır. O halde;
C D M V T
200 o 2 o 30'E 202 o 30' 10oW 192o30'
ÖRNEK 2. Gemimizle hakiki 120orotasına seyretmek istiyoruz. Bölgede doğal Sapma 5o10'E dir. Gemimizin bu rotadaki arızı sapması 2o30'W dir. Magnetik Pusula rotamız ne olmalıdır?
ÇÖZÜM : Pusula rotanızı yani C'yi bulmak istiyoruz. Alt taraftaki sırılamada bilinmeyen en soldadır. Sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir hareket vardır. Bunun gibi sağdaki bilinenlerden soldaki bilinmeyenlere doğru bir hareket var ise işareti E olanlar çıkarılır. W olanlar toplanır.
C D M V T
117o20' 2o30'W 114o50' 5o10'E 1 o20o
