Kasabanın Sırrı; FERTEK "Geçmişin izinde"
fotoğraf: Filiz ERİŞ
Selanik Üniversitesi’nde öğr. üyesi arkadaşım ve hemşerim(*) Dimitri Kastakas’la Niğde’den Ferteğ’e gidiyoruz. Doğum hastanesini geçtik önümüzdeki sırta ulaşınca Dimitri arabayı durdurdu. Fotoğraf makinesının teleobjektifini ayarlayıp Ferteğ’in resmini çekmeye başladı. Evet anlatıldığı gibiymiş deyince sordum anlatılan ne? Emin Fertek’den mübadele ile gidenlerle ki çok yaşlı insanlardı konuştuğumda hepsi aynı şeyleri söyledi. Köye varmadan tepenin üstüne çıkınca dağın yamacında yeşillikler içinde kaybolmuş köyümüzü göreceksin. Bizim için köyümüze bak, fotoğraflarını çek, ölmeden önce hiç olmazsa köyümüzün fotoğraflarını görelim dediler. Dedikleri gibiymiş. dedi Dimitri. Ben ozaman defalarca gördüğüm, bana da fazla bir anlam ifade etmeyen manzaranın aslında çok sıra dışı olacağını ve anlamı olabileceğini düşündüm.
Gezginler bu gün size Niğde’nin hemen bitişiğinde Melendiz Dağları'nın yamacına sırtını vermiş kasaba olan FERTEK’den bahsedeceğim. Bir yeri anlamak nasıl bir şeydir. Gidersiniz görürsünüz resimlerini çeker dönüp geri gelirsiniz. Ama orası size el vermez içini göstermez. Zordur hele Fertek gibi geçmişin ihtişamlı günlerini de görmüş ama göçlerle vb sarsılmış yerleşmeleri anlamak. İstanbul’da Balıklı Rum Kilisesi’nde Fertekli Meyhaneci …… nin karısı …….. nın mezartaşını okuduğunuzda bir garip olursunuz(**). Ne işi vardır meyhanecinin karsının mezarı İstanbul’da? Yada Fertek Rakısının (hem de sakızlısı) yada Fertek Gazozu'nun. Bu küçüçük köyden marka olmuş şeylerin çıkmasının anlamı nedir? Adım adım Türkiye Ansiklopedisi'nde bir yaşındayken terk ettiği köyüne kırk yaşında geri dönen yazarın (Muzaffer Buyrukcu) Niğde’yi anlatacağım derken birden çocukluğuna dönüp Fertek’i anlatmasına ne demeli?
Kasabanın sırrının çözme işini birazda sizin basiretinize bırakıyorum. Yalnız faydası olsun diye Muzaffer Buyrukcu’nun makalesinide yollayacağım.
Çok güçlü ve antik çağdan bu yana bilinen su kaynağının etrafına çevreleyen fertek (antik ismi Fertekion) Melendiz dağının kuzeye kapalı bir yamacında kurulmuştur. 19 yy sonuna doğru nahiye merkezi olmuştur. 19 yy kasabanın en parlak dönemidir. Halkı Müslüman ve Ortodoks Hıristiyanlardan oluşur. Konya Metropoliti Fertek’le Hançerli (Dermuson) arasındaki makamında oturur. 19 yy lın son yarısında kasabanın zenginliğine paralel çok sayıda görkemli evler yapılır. Nerden geliyor bu zenginlik. Kasabayı çevreleyen bağlardan başta rakı olmak üzere şarap ve hatta konyak üretiminin dışarıya özellikle İstanbul gibi büyük şehirlere pazarlanması ve çok sayıda Fertek’linin İstanbul’a yerleşmesidir.
Araştırmacı Jak Delon İstanbul’un meyhaneleri adlı eserinde yada Reşat Ekrem Koçu İstanbul Ansiklobedisinde uzun uzun anlatırlar Fertek meyhanesi ve fertek rakısını. Jak DelonAtatürk’ün Fertek’li Dimitri ağanın sakız rakısını çok sevdiğni söyler.
Kasaba 1924 Mübadelesinde Ortodoks nufusun (İstanbul’a yerleşenler kurtulur). tamamı Yunanistan’a gönderilir. Balkanlardan gelenler yerlerine yerleştirilir ama nafile kasaba hızla ğüç yitirir sıradan bir köye dönüşür. Yeni belediye yasasıyla Niğde’nin mahallesi olacak artık.
Ne yapın; Bağlar arasındaki gizli patikalardan yürüyün. Yeraltı şehrini ziyaret edin. Ortokslar için kutsal su (ayazma) olan Mandilmosu görün. Kasabanın içinde yer alan 16.yy yapısı camiyi ve iki kiliseyi ve Hamamıda unutmamak lazım. Hamamın ve kilselerin Karamanlıca (Yunan alfabesiyle yazılmış Türkce) yazılmış kitabelerini okumaya çalışın. Eski evlerin ve kapı önlerinde iğne oyası yapan kadınların fotoğraflarını çekin. Meydandaki kahvelerde yaşlılarla sohbet edin. Size belki rakının nasıl çekildiğini şarabın nasıl kurulduğunu anlatırlar, hatta ikram ederler, bellimi olur. Yada Kenan Bey’in (Müşfik ve Yıldız Kenter’lerin babası) evini nasıl yaktığını ve oturup seyrettiğini anlatırlar. (Ev hala harap vaziyette duruyor).
Selanik merkezli Balkan kültürüyle daha 8 yy da buraya yerleşen Hıristiyan ve Müslüman Türklerin kültürünün harmanlandığı bu kasabada gezginler için yapılacak çok şey var. Yaşlı kadınlardan aslında Fertek türküsü olan 300 dörtlükden oluşan Kezi bağları türküsünü dinleyebilirsiniz. Çevrede Hançerliye yada Küçükköy’e doğru parkurlarda yürüş yapabilirsiniz. Gizlenmiş vadilerde kiliselerle karşılaşınca sakın şaşırmayın. Çoğu 19 yy yapısı olan kiliseler Karamanlıca kitabeleriyle ünlüdür. Hititlerden kalma olduğu tahmin edilen barajı görün. Ferteğ’in hemen altında bulunan neolitik yerleşimi (Tepe höyük) de atlamayın.
GEZMEK ANLAMAKTIR.
(*)Dimitri Kastakas aslen Niğde’li mübadil bir aileden gelir.
(**)Mezar taşı Karamanlıcadır. halen bahsedilen yerde duruyor. Karamanlıca 8 yy balkanlardan Anadolu’ya ulaşan Bulgar, Kıpçak ve oguz kabilelerin Bizans etkisiyle Hıristiyanlaşmış unsurlarının Yunan alfabesi kullanarak geliştirdiği Türkce edebiyattır
NASIL GİDİLİR: Türkiye’nin hemen hemen her yerinden Niğde’ye ulaşabilirsiniz. Niğde’ye otobüs seferi yoksa Ulukışlaya mutlaka vardır. Ulukışla’dan her saat başı Niğde’ye dolmuşlar kalkar. Trenle de gelebilirsiniz. Niğde Merkezden ise her yarım saatte halk otobüsleri Ferteğ’e hareket eder.
EMİN SELAMOĞLU
fotoğraf: Filiz ERİŞ
Selanik Üniversitesi’nde öğr. üyesi arkadaşım ve hemşerim(*) Dimitri Kastakas’la Niğde’den Ferteğ’e gidiyoruz. Doğum hastanesini geçtik önümüzdeki sırta ulaşınca Dimitri arabayı durdurdu. Fotoğraf makinesının teleobjektifini ayarlayıp Ferteğ’in resmini çekmeye başladı. Evet anlatıldığı gibiymiş deyince sordum anlatılan ne? Emin Fertek’den mübadele ile gidenlerle ki çok yaşlı insanlardı konuştuğumda hepsi aynı şeyleri söyledi. Köye varmadan tepenin üstüne çıkınca dağın yamacında yeşillikler içinde kaybolmuş köyümüzü göreceksin. Bizim için köyümüze bak, fotoğraflarını çek, ölmeden önce hiç olmazsa köyümüzün fotoğraflarını görelim dediler. Dedikleri gibiymiş. dedi Dimitri. Ben ozaman defalarca gördüğüm, bana da fazla bir anlam ifade etmeyen manzaranın aslında çok sıra dışı olacağını ve anlamı olabileceğini düşündüm.
Gezginler bu gün size Niğde’nin hemen bitişiğinde Melendiz Dağları'nın yamacına sırtını vermiş kasaba olan FERTEK’den bahsedeceğim. Bir yeri anlamak nasıl bir şeydir. Gidersiniz görürsünüz resimlerini çeker dönüp geri gelirsiniz. Ama orası size el vermez içini göstermez. Zordur hele Fertek gibi geçmişin ihtişamlı günlerini de görmüş ama göçlerle vb sarsılmış yerleşmeleri anlamak. İstanbul’da Balıklı Rum Kilisesi’nde Fertekli Meyhaneci …… nin karısı …….. nın mezartaşını okuduğunuzda bir garip olursunuz(**). Ne işi vardır meyhanecinin karsının mezarı İstanbul’da? Yada Fertek Rakısının (hem de sakızlısı) yada Fertek Gazozu'nun. Bu küçüçük köyden marka olmuş şeylerin çıkmasının anlamı nedir? Adım adım Türkiye Ansiklopedisi'nde bir yaşındayken terk ettiği köyüne kırk yaşında geri dönen yazarın (Muzaffer Buyrukcu) Niğde’yi anlatacağım derken birden çocukluğuna dönüp Fertek’i anlatmasına ne demeli?

Kasabanın sırrının çözme işini birazda sizin basiretinize bırakıyorum. Yalnız faydası olsun diye Muzaffer Buyrukcu’nun makalesinide yollayacağım.
Çok güçlü ve antik çağdan bu yana bilinen su kaynağının etrafına çevreleyen fertek (antik ismi Fertekion) Melendiz dağının kuzeye kapalı bir yamacında kurulmuştur. 19 yy sonuna doğru nahiye merkezi olmuştur. 19 yy kasabanın en parlak dönemidir. Halkı Müslüman ve Ortodoks Hıristiyanlardan oluşur. Konya Metropoliti Fertek’le Hançerli (Dermuson) arasındaki makamında oturur. 19 yy lın son yarısında kasabanın zenginliğine paralel çok sayıda görkemli evler yapılır. Nerden geliyor bu zenginlik. Kasabayı çevreleyen bağlardan başta rakı olmak üzere şarap ve hatta konyak üretiminin dışarıya özellikle İstanbul gibi büyük şehirlere pazarlanması ve çok sayıda Fertek’linin İstanbul’a yerleşmesidir.
Araştırmacı Jak Delon İstanbul’un meyhaneleri adlı eserinde yada Reşat Ekrem Koçu İstanbul Ansiklobedisinde uzun uzun anlatırlar Fertek meyhanesi ve fertek rakısını. Jak DelonAtatürk’ün Fertek’li Dimitri ağanın sakız rakısını çok sevdiğni söyler.
Kasaba 1924 Mübadelesinde Ortodoks nufusun (İstanbul’a yerleşenler kurtulur). tamamı Yunanistan’a gönderilir. Balkanlardan gelenler yerlerine yerleştirilir ama nafile kasaba hızla ğüç yitirir sıradan bir köye dönüşür. Yeni belediye yasasıyla Niğde’nin mahallesi olacak artık.

Ne yapın; Bağlar arasındaki gizli patikalardan yürüyün. Yeraltı şehrini ziyaret edin. Ortokslar için kutsal su (ayazma) olan Mandilmosu görün. Kasabanın içinde yer alan 16.yy yapısı camiyi ve iki kiliseyi ve Hamamıda unutmamak lazım. Hamamın ve kilselerin Karamanlıca (Yunan alfabesiyle yazılmış Türkce) yazılmış kitabelerini okumaya çalışın. Eski evlerin ve kapı önlerinde iğne oyası yapan kadınların fotoğraflarını çekin. Meydandaki kahvelerde yaşlılarla sohbet edin. Size belki rakının nasıl çekildiğini şarabın nasıl kurulduğunu anlatırlar, hatta ikram ederler, bellimi olur. Yada Kenan Bey’in (Müşfik ve Yıldız Kenter’lerin babası) evini nasıl yaktığını ve oturup seyrettiğini anlatırlar. (Ev hala harap vaziyette duruyor).
Selanik merkezli Balkan kültürüyle daha 8 yy da buraya yerleşen Hıristiyan ve Müslüman Türklerin kültürünün harmanlandığı bu kasabada gezginler için yapılacak çok şey var. Yaşlı kadınlardan aslında Fertek türküsü olan 300 dörtlükden oluşan Kezi bağları türküsünü dinleyebilirsiniz. Çevrede Hançerliye yada Küçükköy’e doğru parkurlarda yürüş yapabilirsiniz. Gizlenmiş vadilerde kiliselerle karşılaşınca sakın şaşırmayın. Çoğu 19 yy yapısı olan kiliseler Karamanlıca kitabeleriyle ünlüdür. Hititlerden kalma olduğu tahmin edilen barajı görün. Ferteğ’in hemen altında bulunan neolitik yerleşimi (Tepe höyük) de atlamayın.
GEZMEK ANLAMAKTIR.
(*)Dimitri Kastakas aslen Niğde’li mübadil bir aileden gelir.
(**)Mezar taşı Karamanlıcadır. halen bahsedilen yerde duruyor. Karamanlıca 8 yy balkanlardan Anadolu’ya ulaşan Bulgar, Kıpçak ve oguz kabilelerin Bizans etkisiyle Hıristiyanlaşmış unsurlarının Yunan alfabesi kullanarak geliştirdiği Türkce edebiyattır
NASIL GİDİLİR: Türkiye’nin hemen hemen her yerinden Niğde’ye ulaşabilirsiniz. Niğde’ye otobüs seferi yoksa Ulukışlaya mutlaka vardır. Ulukışla’dan her saat başı Niğde’ye dolmuşlar kalkar. Trenle de gelebilirsiniz. Niğde Merkezden ise her yarım saatte halk otobüsleri Ferteğ’e hareket eder.
EMİN SELAMOĞLU