Kendi Aracımızla Balkan Ülkeleri Gezisi 01-11.temmuz.2016

[vata]

Boşnak cacığının tadı gerçekten iyiydi ancak diğer ülkelerde yediklerimizden farkı sadece salatalığın daha büyük doğranması idi.











Cevapi köfte ve pidesi


Cevap kelimesi,farsça kebab kelimesinden türemiş olup bizdeki köftenin eş anlamlısıdır.Eski Yugoslavya'nın parçalanmasından sonra ortaya çıkan ülkelerde bir porsiyonunda birden çok köfte olduğu için,günlük kullanım dilinde köfteler anlamına gelen ve Bosna-Hersek ile Karadağ'da cevapi (=ћевапи),Makedonya ile Kosova'da kebapi(=ќебапи), Hırvatistan'da ise cevapçici(=Ћевапчићи) ve şehirlerin hemen her köşesinde bulunan köfteciler için de cevabzinisa(=Čevabdžinica) kelimesi kullanılmaktadır. Priştine,Saraybosna,Mostar ve diğer şehirlerde olduğu gibi Üsküp’ün de en çok tercih edilen yemeği “cevapi” olarak geçen ızgara köftedir. Genellikle koyun ya da dana etinden yapılsa da Hırvatistan,Sırbistan, Romanya ve Bulgaristan'da domuz eti de kullanılmaktadır. Cevapi, bildiğimiz Tekirdağ köfteye benzese de ondan biraz daha kalın ve uzun bir köfte çeşididir.Metal tabakta küp küp doğranmış soğan,domates ve közlenmiş biber ile lepinya veya somun adı verilen yağlanmış pide eşliğinde gelen bol kepçe porsiyonlar son derece keyifli idi.Ancak tüm balkan ülkelerinde yemeğin tadını arttırması için bence cömertçe kullanılan tuz burada da fazla kullanılmıştı.Özellikle yüksek tansiyonu olanların bu konuda dikkatli olmalarını öneririm.












Pleskavitsa(= пљескавица) ise hamburger köftesine benzeyen kuzu ya da dana etinden yapılmış geniş, kalın,kocaman bir köftedir.Pleskavitsa, satırla çekildiği ve cevapi köfteden daha yağlı bir kıymadan yapıldığı için ızgarada pişerken içi kurumaz ve bıçakla kesildiğinde içinden hafifçe etin suyu sızar.Biz ayrıca kaşarlısını da denedik ve beğendik. Balkan ülkelerinde süt ve süt ürünleri yoğun olarak kullanılmaktadır. Biz de bu güzel yemek ile birlikte yogurt(=jогурт) olarak adlandırılan ve bizim ayrana çok benzeyen ancak daha yoğun kıvamlı ve daha az tuz içeren bir içeceği tercih ettik.







Yemek üstü içtiğimiz köpüklü bir kahve ile dört kişi için 20€ hesap ödedim.Bizleri dobridojde(=добредојде=hoşgeldiniz) diyerek karşılayan garson,priyatno (=при̏ја̄тно=afiyet olsun) diyerek yolcu etti.

 

[vata]

Yemek sonrası şehirde önce Üsküp Kalesi(=Скопско Кале=Skopsko Kale)'ne çıktık.Roma döneminden kalma Kale’ye ilişkin belgeler MS. 6. yüzyıla dayanmaktadır.Kale, İlliryalılardan,Çar Samuel’e ve Osmanlılara kadar sayısız uygarlığın kullanımında kalmıştır. Bölgeye 520 yıl boyunca egemen olan Osmanlı döneminde kale; cephanelik, kışla ve askeri hastane olarak hizmet vermiştir.1963 yılındaki büyük depremde büyük hasar gören kale,halen devam eden kapsamlı bir onarımdan geçmiştir.





Üsküp Kalesi





Üsküp Kalesi ve arka planda görülen Vodno Dağı





Kaleden Üsküp'ün görünümü






Üsküp Kalesi içindeki Osmanlı Eserleri Müzesi






Üsküp Kalesi’nden şehrin Vardar ve Rabotniçki takımlarına ev sahipliği yapan 33.000 kişi kapasiteli II.Filip Arena(= Филип Втори Арена=Filip Vtori Arena)’nın görünümü

 

[vata]

Kaleden ayrıldıktan sonra 1.5 kilometre uzaklıktaki Sultan Murat Camisi'ni ziyaret ettik.





Sultan Murat Camisi


Üsküp'ün en yüksek tepelerinden birinde 1436′da Sultan II. Murat tarafından yaptırılmış olan ve Hünkar Camisi olarak da bilinen Sultan Murat Camisi(=Султан-муратова џамија =Sultan Muratova Çamiya) Üsküp’ün en büyük camisi olma özelliğini taşımaktadır. Osmanlı komutanı Yiğit Paşa tarafından yıkılan Aziz George Manastırı yerine inşa edilen Sultan Murat Camisi,mimarisi ile en özgün Osmanlı eserlerinden biri olarak değerlendirilmektedir.Üç büyük yangın,iki büyük deprem ve dört büyük savaş görmesine rağmen günümüze dek gelmeyi başarmışsa da avlusundaki medreseden günümüzde eser kalmamıştır.
Caminin arka cephesinde Kanuni'nin kız kardeşi Beyhan Sultan,ön cephesinde ise Dağıstanlı Ali Paşa ve ailesinin gömülü oldukları iki ayrı türbe bulunmaktadır.Türbelerin baş taşlarındaki kitabelerden Dağıstanlı Ali Paşa'nın eşi ve kızının aynı yılda (Hicri 1188=1774) öldüğü anlaşılmaktadır.

Caminin avlusunda bulunan ve 1566-1573 yılları arasında inşa edilmiş olan Saat Kulesi(=саат кула=Saat Kula) de Üsküp’teki önemli Osmanlı eserlerinden birisidir.Bu kule nedeniyle Sultan Murat Camisi halk arasında “Saat Camisi” olarak da biliniyormuş.

 

[vata]

Bundan sonra Osmanlı dönemi eserlerinin yoğun olarak bulunduğu bölgedeki 15. yüzyıldan kalma Üsküp Eski Çarşısı(= Стара скопска чаршија=Stara skopska çarşiya)'na döndük.Dar sokakları,iki katlı dükkanları,camileri,hanları ve çeşmeleri ile Eski Çarşı,Anadolu'nun herhangibir yerinde dolaşıyormuş hissi yaratmaktadır.Deri ve bakırdan yapılmış ürünler,hediyelik eşya ve tekstil ürünlerinin bolca sergilendiği çarşıda yer alan esnafla Türkçe konuşmak da son derece keyiflidir.




Türk Çarşısı





Murat Paşa Camisi


Eski Çarşı'nın ortalarında karşımıza çıkan Murat Paşa Camisi'nin yapım yılı kesinleşmemiş olsa da 1689'da yandığı ve 1802 yılında yeniden yapıldığı bilinmektedir.Bahçede yer alan 1741 ve 1790 tarihlerinden kalma mezarlık kitabeleri, avlusunda bulunan ve 1937 yılında yapılmış şadırvanı yanında sağ tarafında yer alan ve camiden farklı mimari üsluba sahip minaresi ile dikkat çekicidir.Caminin muhtemelen bir kilise binasından dönüştürüldüğü düşünülmektedir.

 

[vata]

Murat Paşa Camisi'nin hemen yanında yer alan Çifte Hamam(=Чифте-амам=Çifte Amam) ise 1531 yılında medrese öğrencilerinin gereksinimini karşılaması amacıyla İsa Bey tarafından yaptırılmıştır. Bu nedenle İsa Bey Hamamı olarak da bilinir.




Çifte Hamam


Bu hamamdan Evliya Çelebi de Seyahatname'sinde söz etmiştir.Üsküp’teki en büyük ikinci hamam olan Çifte Hamam, ismini kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı yapılan iki girişinden almaktadır.1915 yılına kadar hamam olarak kullanılan yapı,1963 yılında meydana gelen depremde zarar görmüştür. Bunun ardından yapılan yenileme çalışmaları ile günümüzde Çağdaş Sanatlar Müzesi'ne dönüştürülmüştür.


Üsküp’teki Osmanlı eserleri içinde hanlar söz konusu olduğunda ayrı bir parantez açmak gerekir.Bunlardan Ragusa(=Dubrovnik)lı tüccarlara ait olan Kurşunlu Han(=Куршумли Ан=Kurşumli An) 16. yüzyıl ortalarında Molla Muslidin Hoca tarafından yaptırılmıştır.





Kurşunlu Han


Hanın giriş kısmı,depo ve hayvanların bağlandığı yer olarak,üst katta yer alan odalar ise konaklama amaçlı kullanılmıştır.1878’e dek cezaevi olarak da işlev gören Kurşunlu Han,1904 yılından itibaren tekrar eski işlevine kavuşturulmuştur.Yapının kurşun içeren bölümleri ise 1.Dünya Savaşı esnasında sökülerek mühimmat yapımında kullanılmıştır.Kurşunlu Han,günümüzde müze olarak hizmet vermekte olup biz gittiğimizde restorasyon çalışmaları nedeniyle ziyarete kapalı idi.

 

[vata]

Önemli yolcu evlerinden bir başkası olan Kapan Han(=Капан ан=Kapan An) ise 15.yüzyılda yaptırılmış olup toplam 1086 metrekaredir.İki girişli han içerisinde 44 tane oda bulunur.Günümüzde han içerisinde bir restoran ve çevresinde çok sayıda lokanta ve kafe yer almaktadır.




Kapan Han



Bundan sonra Makedonya Meydanı'na doğru ilerlerken Taşköprü’nün yanı başında yer alan Davut Paşa Hamamı(=Даут-пашин амам=Daut-Paşin Amam)'nı gördük.







Davut Paşa Hamamı


Bu hamam,II.Bayezit’in sadrazamı Davut Paşa tarafından 1489′da yaptırılmış olup,günümüzde 18 ve 19. yüzyıla ait eserlerin sergilendiği bir sanat galerisi olarak kullanılmaktadır.

 

[vata]

Taş Köprü'ye gelmeden önceki meydan,Karpoş Ayaklanması Meydanı(=Плоштад Карпошово востание=Ploştad Karpoşovo Vastaniye) olarak adlandırılmıştır.Karpoş, Makedonya'da geniş ve kırmızı suratlı kişilere takılan lakap olup karpuz sözcüğünden türetilmiştir. Osmanlı Devleti'nin 1683 yılında II.Viyana kuşatmasında yenilgiye uğraması sonrasında Balkanların pek çok yerinde bu fırsattan yararlanmak isteyen asilere de karpoş ismi verilmiştir.Osmanlılar bu isyanları bastırmakta büyük sıkıntılar çekmişlerse de Kırım Girayı Selim Han'ın da yardımıyla nihayet 24–30.Aralık.1689'da kendilerine karşı Kumanova'da savaşan son karpoş lideri esir alıp Vardar Nehri üzerindeki Taşköprü'nün yanında idam ederek bölgenin tekrar hakimi olmuşlardır.İşte bu meydanı bu asilere ithaf eden Makedonlar buraya su fıskiyeleri ve gece ışık oyunları ile süsledikleri dört büyük heykel kondurmuşlardır.





II.Filip Heykeli



Birinci heykelin teması olan cesareti,Büyük İskender'in babası II.Filip ve savaşçıları temsil etmektedir. 2013 yılında bu meydandaki yerini alan ikinci heykel Makedonya'nın Anneleri Çeşmesi(=Фонтана на мајките од Македонија=Fontana na Maykite od Makedoniya) olup ana tema olarak anneliğin önemi işlenmiştir.Üçüncü ve dördüncü heykelde ise tema olarak gücü simgeleyen ve açık ağızlarından sular fışkıran at ve aslan kullanılmıştır.







Makedonya'nın Anneleri Çeşmesi

 

[vata]

Köprüye girmeden sağ tarafta Makedonya Mücadele Müzesi(=Музеј на македонската борба=Muzey na Makedonskatan Borba) yer almaktadır.Bu müze Makedonya'nın bağımsızlığının yirminci yılı anısına 2011 yılında ziyarete açılmıştır. Müzenin önünde makedon milliyetçiliğinin önde gelen ismi Georgi Pulevski'nin heykeli yer almaktadır.




Makedonya Mücadele Müzesi ve Georgi Pulevski'nin heykeli


Köprünün sol tarafında ise 2014 yılında hizmete giren üç katlı ve altı bin metrekarelik bir alana sahip olan Makedonya Arkeoloji Müzesi (=Музеј на Македонија=Muzey na Makedoniya) yer almaktadır.Dış cephe mimarisinde yunan tarzı kullanılan müze binası,ayrıca Makedonya Cumhuriyeti Ulusal Arşivi olarak da kullanılmaktadır.Binanın önünde Karpoş Heykeli(=Karpoš) gözükmektedir.








Makedonya Arkeoloji Müzesi ve Karpoş Heykeli


Giriş ücreti 300 MKD olan müzenin ziyaret rotası da tarihi kronolojiye uygun olacak şekilde düzenlenmiştir.Her katta o döneme ait müzik dinletileri ile daha da zengin hale getirilmiş olan rotada antik çağ,orta çağ ve Osmanlı dönemine ait eserler,çeşitli uygarlıkların kullandığı madeni paralar,Büyük İskender'in lahdinin bir kopyası ile annesi,babası ve kendisinin balmumu heykelleri sergilenmektedir.

 

[vata]

Soykırım Müzesi(=Меморијален центар на холокаустот на Евреите од Македонија=Memorialen Sentar na Holokaustot na Evreite od Makedoniya) ise İkinci Dünya Savaşı esnasında bu şehirde nazilerin katlettiği yaklaşık 7.200 musevinin anısına yapılmıştır.





Soykırım Müzesi


Bunların dışında yeni dışişleri bakanlığı binası,yeni anayasa mahkemesi, ve yeni ulusal tiyatro gibi adı yeni ile başlayan diğer binalar da bu meydan çevresinde yükselmektedir.

 

[vata]

Üsküp'te dikkat çeken bir diğer mimari yapı grubu ise Vardar Nehri üzerinde yer alan köprülerdir.







Eye Bridge


Arkeoloji Müzesi'ni Makedon Meydanı'na bağlayan Eye Bridge(=Мост Око=Most Oko) yaklaşık yüz metre uzunluğunda olup 2013 yılında hizmete açılmıştır. Köprü üzerinde Makedonya'da yaşamış ve tarihe mal olmuş kişilere ait 28 adet heykel bulunmaktadır.






Art Bridge



Bu köprüye paralel olarak yer alan Art Bridge(=Мост на уметноста = Most na Umetnosta) ise 83 metre uzunluğa ve 10 metre genişliğe sahiptir. Bu köprü üzerinde ise Makedonya'nın sanat ve müzik alanındaki en önemli isimlerini temsil eden 27 adet heykel bulunmaktadır.

 

[vata]

Vardar Nehri,Üsküp’ü coğrafi olarak ikiye ayırmakla kalmayıp sosyo-kültürel anlamda da ikiye bölmektedir.Vardar’ın kuzeyinde yer alan müslüman bölgesinde modern yapılaşma nadir olup Osmanlı mirası yapılar bölgeye belirgin şekilde egemendir.Türk nüfusun azalmış olmasına karşın ecdadımızın eserlerinin şehirdeki yerlerini korumaları yine de sevindiricidir.Şehrin Makedon yakasında ise modern binalar çok belirgin hale geliyor.Makedon hükümetinin Üsküp'ü turistik açıdan geliştirmek amacıyla yürüttüğü Skopje-2014 adlı proje uyarınca tarihi dokuyla örtüşüyormuş gibi görünen köprüler,havuzlar,bronz ve mermer heykellerin her yere serpiştirildiği Üsküp,bu hali ile adeta yeni baştan inşa edilmiş gibi görünmektedir.Ancak,bu inşaatların hemen hepsinin Taş Köprü’nün diğer tarafında yani hıristiyanların ağırlıklı olarak yaşadığı tarafta yapılması da dikkat çekicidir.Öte yandan çalışma çağındaki her dört gençten birinin işsiz olduğu ve yıllık toplam geliri 18 milyar euro olan Makedonya’da sadece bu proje için 600 milyon euro harcanmasından rahatsızlık duyanların sayısı ve protestolar son zamanlarda giderek artmış.Bu tepkilerin bir sonucu olarak, halk aşırı para harcandığını düşündüğü bu heykellere paint ball tüfekleriyle saldırınca ortaya bu tarz görüntüler çıkmış ve buna da Ukrayna’daki turuncu devrimden esinlenerek colourful revolution(=renkli devrim) adı verilmiş.Buna rağmen hükümet Skopje-2014 projesini halen devam ettiriyormuş.??










Bunun bir yansıması olarak pek çok heykelin üzerinde boya kullanarak yapılan saldırılar dikkat çekici idi.Makedon Takı ve aslan heykelleriyle ünlü Gotse Delchev Köprüsü’nün protesto saldırıları sonrası fotoğrafları

 

[vata]

Şehri ortadan ikiye ayıran meşhur Vardar Nehri’nin üzerinde Fatih Sultan Mehmet Köprüsü olarak da bilinen Taş Köprü(=Камен мост=Kamen Most)yer almaktadır.Önceleri bu köprünün romalılar tarafından yapıldığını savunan makedonlar,osmanlı arşivindeki belgeler ışığında köprünün Fatih tarafından 1451-69 yılları arasında yapıldığının ıspatlanmasına rağmen kendi astıkları levhaya "köprü 1421-51 yılları arasında Sultan II.Murat tarafından yaptırılmıştır" diye yazmışlardır.214 metre uzunluğunda ve on iki kemeri bulunan Taş Köprü,başlangıçta 6.3 metre enindeymiş.1909’da 9.8 metre olarak genişletilen köprü,1992’de yeniden ilk yapıldığı genişliğine döndürülmüştür.2001’de Müslüman ve Hıristiyan toplumları arasındaki çatışmalar sırasında da hasar gören köprü ciddi bir restorasyon geçirmişse de üzerinde yer alan saat ve kitabe kaybolmuştur.











Taş Köprü(=Fatih Sultan Mehmet Köprüsü)







Köprünün ayaklarının dibinde Aziz Kiril ve Aziz Metodist ile Aziz Naum ve Aziz Kliment'i temsil eden iki devasa heykel bulunmaktadır.

 

[vata]

Taş Köprü'nün bitiminde 18.500 metrekare büyüklüğünde olan ve 1991'de Makedonya'nın bağımsızlığının ilan edildiği Makedonya Meydanı (= Плоштад Македонија=Ploştad Makedoniya) başlamaktadır.






Makedonya Meydanı ve Atlı Savaşçı Heykeli


Güçlü komşularının baskısından bunalan Makedonya Cumhuriyeti,kendi kimliğini kanıtlamak için ülkenin ve özellikle başkentin her yerinde mermer ve bronz heykeller yaptırma gereği duymuştur.Bağımsız Makedonya Cumhuriyeti’nin 20.yılı anısına 2011’de bu meydanın tam ortasına atı Bukefalos üstünde nehrin karşı yakasında bulunan babası II.Filip'in heykeline bakan devasa Büyük İskender heykeli yerleştirilmiştir. Floransa‘da yaptırılan ve Makedon tarafının bu en görkemli yapıtı için tam 7.5 milyon€ harcanmış. Heykelin görkemi,gece ona eklenen ışık ve su oyunlarıyla katlanmaktadır. Ancak Makedonya hükümeti, Yunanistan'ın baskısı nedeniyle bu heykele resmi olarak İskender Heykeli yerine Atlı Savaşçı Heykeli adını vermek zorunda kalmış.





Atlı Savaşçı Heykeli ve arkasında görülen Milenyum Haçı


Fotoğrafta heykelin arka tarafında görülen Vodno Dağı’ndan yükselen ve 2000 yılında iki milyon euro harcanarak dikilen Milenyum Haçı (=Милениумски крст=Milenimski Krist) dikkat çekmektedir.46 metrelik eni ve 66 metrelik yüksekliğiyle dünyanın en büyük anıt haçlarından biri olan bu anıta 3.5 kilometre uzunluğundaki teleferik ile ulaşılabilmektedir. Makedonya'da müslümanlar ibadet konusunda özgür olsa da hükümetin farklı kentlerde dev haçlar yaptırması,bunların gece her yerden görülecek şekilde aydınlatılması elbette manidardır.

 

[vata]

Makedonya Meydanı’nda yer alan bir diğer önemli yapı olan Ristik Sarayı(=Ристиќева палата=Ristikeva Palata),1926 yılında inşa edilmiş bir saraydır.





Ristik Sarayı


Mimar Dragutin Maslak’ın inşa ettiği saray,ismini eczacılıkla uğraşan Ristik Ailesi’nden almıştır.Yapıldığı dönemde ailenin ikametgahı olarak kullanılan saray,1963 yılında meydana gelen depremi büyük ölçüde hasarsız atlatmıştır. Günümüzde saray olarak değil de iş hanı olarak kullanılan yapı,şehrin kültürel ve mimari miraslarından biridir.






Makedonya Takı


Makedonya Meydanı'nın karşısında yer alan Pella Meydanı’nda bulunan ve 21 metre yüksekliğindeki Makedonya Takı(=Порта Македонија=Porta Makedoniya),ülkenin bağımsızlığının yirminci yılı anısına 2011 yılında açılmış olup 193 metrekarelik bir mermerden yapılmıştır.Makedonya Meydanında yer alan At Üstündeki Savaşçı heykelini yapan Valentina Stevanovska’nın eseri olan Makedonya Takı’nda mermer üzerinde işlenen ve yapının tüm taraflarını süsleyen otuz iki adet kabartma bulunmaktadır.Tak içerisinde ayrıca bir asansör ve merdiven kısmı ile bir de hediyelik eşya mağazası yer almaktadır.

 

[vata]

Tam bir heykeller şehri konumundaki Üsküp'ün Makedonya Meydanı çevresinde sayabildiğim kadarıyla yirmiden fazla heykel bulunmaktadır.






İmparator Justinyen Heykeli






Makedon devriminin öncülerinden Dame Gruev Heykeli






Çar Samuel Heykeli






Meydanın sağ tarafında yer alan Marriott Otel'in görkemli binası

 

[vata]

Atlı Savaşçı heykelinden yukarıya doğru giden Makedonya Caddesi (=улica Македонија= Ulitsa Makedoniya) boyunca yaklaşık dört yüz metre kadar ilerleyince Rahibe Tereza'nın Evi(=Спомен-куќа на Мајка Тереза=Spomen-Kuka na Mayka Tereza)'ne ulaştık.Evin karşısında altın sarısı renkli soğan kubbeleriyle Aziz Konstantin ve Helena Kilisesi dikkat çekmektedir.








Rahibe Tereza'nın evi ve Makedonya Caddesi'nde onun adına duvara asılan plaket


Rahibe Tereza(=Мајка Тереза=Mayka Tereza) 1910 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun Kosova Vilayeti'ne bağlı Üsküp şehrinde arnavut asıllı katolik bir ailenin çocuğu olarak doğdu.18 yaşına kadar bu şehirde yaşayan Rahibe Tereza bundan sonra rahibe olmaya karar vererek Hindistan'a yerleşir ve vefat ettiği 1997 yılına dek bu görevi sürdürür. "Fakirliği Allah yaratmadı.Bunun sebebi paylaşmayı bilmeyen sen ve benim" diyen Rahibe Teresa hayırsever faaliyetlerinden ötürü 1979 yılında Nobel Barış ödülünü kazanmıştır.Doğumunun yüzüncü yılı anısına 2009 yılında doğduğu ev Makedonya Kültür Bakanlığı tarafından restore edilerek hizmete açılmıştır.


Bu evden ayrılıp aynı cadde üzerinde yaklaşık üç yüz metre kadar ilerleyince 1938 yılında o günün koşullarına göre modern bir mimari anlayışla inşa edilmiş ve 1963 yılında şehrin neredeyse %80'inin yıkıldığı depremde büyük zarar gören şehrin eski tren istasyonu binasına ulaştık.Günümüzde Üsküp Şehir Müzesi(=Музеј на град Скопје = Muzey na Grad Skopye) olarak işlevselliğini sürdüren binanın dış tarafındaki saat depremin meydana geldiği 06:15'de durmuş vaziyette günümüze dek korunmuştur.





Üsküp Şehir Müzesi